المیزان

مراحل

بیان

بیان کلی سوره،مکی یا مدنی بودن سوره،زمان نزول سوره،معنا کردن برخی از لغات

مستند کردن برداشتها به آیات وروایات

آوردن معانی لغات ازکتاب راغب

 

بحث روائی

آوردن کتابی که روایت را ازآن نقل کرده،وناقل روایت ازمعصوم وتوضیح مختصر پیرامون هرروایت

وبیان نقل تاریخی

 

نکات تفسیری

1-ظهور«إذا»المصدرة بها الآیة فی الاستقبال یستدعی أن یکون مضمون الآیة إخبارا

بتحقق أمر لم یتحقق بعد

 

2-و لیس المراد بالنصر و الفتح جنسهما حتى یصدقا على جمیع المواقف التی أید الله فیها نبیه ص على أعدائه و أظهر دینه على دینهم کما فی حروبه و مغازیه و إیمان الأنصار و أهل الیمن کما قبل إذ لا یلائمه قوله بعد: «و رأیت الناس یدخلون فی دین الله أفواجا».

و لیس المراد بذلک أیضا صلح الحدیبیة الذی سماه الله تعالى فتحا إذ قال‏ «إنا فتحنا لک فتحا مبینا»: الفتح: 1 لعدم انطباق الآیة الثانیة بمضمونها علیه.

و أوضح ما یقبل الانطباق علیه النصر و الفتح المذکوران فی الآیة هو فتح مکة الذی هو أم فتوحاته « (ص)» فی زمن حیاته و النصر الباهر الذی انهدم به بنیان الشرک فی جزیرة العرب.

و یؤیده وعد النصر الذی فی الآیات النازلة فی الحدیبیة «إنا فتحنا لک فتحا مبینا لیغفر لک الله ما تقدم من ذنبک و ما تأخر و یتم نعمته علیک و یهدیک صراطا مستقیما و ینصرک الله نصرا عزیزا»: الفتح: 3 فإن من القریب جدا أن یکون ما فی الآیات وعدا بنصر عزیز یرتبط بفتح الحدیبیة و هو نصره تعالى نبیه «ص» على قریش حتى فتح مکة بعدمضی سنتین من فتح الحدیبیة.

3-فمعنى دخول الناس فی دین الله أفواجا دخولهم فیه جماعة بعد جماعة،

4-و المراد بدین الله الإسلام قال تعالى:«إن الدین عند الله الإسلام»: آل عمران: 19.

5-قوله:«إنه کان توابا» تعلیل للأمر بالاستغفار لا یخلو من تشویق و تأکید.

 

پرتو

مراحل

مشخصات سوره(مکی یامدنی،تعداد آیات)

ترجمه آیات

تفسیرآیات(استفاده ازآیات وروایات عامه وشیعه،بیان نکات ادبیات عربی، ارتباط برقراربین سوره قبل واین سوره،برداشت نکات ازصدا وآهنگ کلمات)

تفسیرآیات

1-اذا ...، ظرف شرط و خبر از آینده محقق است و دلالت بر وقوع حتمى و رسیدن نصر و فتح در زمان و شرائط خاص دارد.

2-و چون اسباب و شرائط این نصر با فرمان و هدایت خداوند بود به اسم جامع او اضافه شده: «نصر الله»

3-قید فعل رأیت، دلالت بر تحقق عینى وعده خداوند دارد که رسول خدا (ص) در انتظار آن بود.

4-افواجا، حال براى ضمیر یدخلون است و اشعار دارد بچگونگى اسلام آن مردم پیش از آمدن نصر و فتح، که پنهانى و پراکنده بود. و پس از آن، گروه گروه و آشکارا به اسلام گرائیدند و به حاکمیت توحیدو احکام آن گردن نهادند.

5-پس امر به تسبیح و استغفار که در این سوره و بعد از رسیدن نصر و فتح آمده براى شکر این نعمت نبوده. این امر پس از انجام رسالت و گسترش و پایه گرفتن آن، در واقع امر به برگشت آن حضرت بافق درخشان جلال و عظمت بوده،

6-کان، دلالت بلزوم صفت توبه پذیرى پروردگار، دارد

7-و صفت مبالغه تواب بجاى غفار، آمادگى بسیار پروردگار را میرساند براى پذیرش توبه و جذب تائب

---

إذا جاء نصر الله و الفتح (1)

پرتو:1-اذا ...، ظرف شرط و خبر از آینده محقق است و دلالت بر وقوع حتمى و رسیدن نصر و فتح در زمان و شرائط خاص دارد.

2-و چون اسباب و شرائط این نصر با فرمان و هدایت خداوند بود به اسم جامع او اضافه شده: «نصر الله»

التحریر والتنویر:1-و یکون الفعل الذی تضاف إلیه بصیغة الماضی غالبا لإفادة التحقق،

2-فإضافة نصر إلى‏ الله‏ تشعر بتعظیم هذا النصر و أنه نصر عزیز خارق للعادة اعتنى الله بإیجاد أسبابه و لم تجر على متعارف تولد الحوادث عن أمثالها.

مجمع البیان

المیزان

1-قوله تعالى: «إذا جاء نصر الله و الفتح‏» ظهور «إذا» المصدرة بها الآیة فی الاستقبال یستدعی أن یکون مضمون الآیة إخبارا بتحقق أمر لم یتحقق بعد، و إذا کان المخبر به هو النصر و الفتح و ذلک مما تقر به عین النبی ص فهو وعد جمیل و بشرى له (ص) و یکون من ملاحم القرآن الکریم.

2-و لیس المراد بالنصر و الفتح جنسهما حتى یصدقا على جمیع المواقف التی أید الله فیها نبیه ص على أعدائه و أظهر دینه على دینهم کما فی حروبه و مغازیه و إیمان الأنصار و أهل الیمن کما قبل إذ لا یلائمه قوله بعد: «و رأیت الناس یدخلون فی دین الله أفواجا».

و لیس المراد بذلک أیضا صلح الحدیبیة الذی سماه الله تعالى فتحا إذ قال‏ «إنا فتحنا لک فتحا مبینا»: الفتح: 1 لعدم انطباق الآیة الثانیة بمضمونها علیه.

و أوضح ما یقبل الانطباق علیه النصر و الفتح المذکوران فی الآیة هو فتح مکة الذی هو أم فتوحاته « (ص)» فی زمن حیاته و النصر الباهر الذی انهدم به بنیان الشرک فی جزیرة العرب.

 

و رأیت الناس یدخلون فی دین الله أفواجا (2)

 

پرتو:1-قید فعل رأیت، دلالت بر تحقق عینى وعده خداوند دارد که رسول خدا (ص) در انتظار آن بود.

2-افواجا، حال براى ضمیر یدخلون است و اشعار دارد بچگونگى اسلام آن مردم پیش از آمدن نصر و فتح، که پنهانى و پراکنده بود. و پس از آن، گروه گروه و آشکارا به اسلام گرائیدند و به حاکمیت توحیدو احکام آن گردن نهادند.

التحریر والتنویر:1-والتعریف فی «الفتح» للعهد و قد وعد الله رسوله صلى الله علیه و سلم به غیر مرة من ذلک قوله تعالى: إن الذی فرض علیک القرآن لرادک إلى معاد [القصص: 85] و قوله: لتدخلن المسجد الحرام إن شاء الله آمنین محلقین رؤسکم و مقصرین لا تخافون فعلم ما لم تعلموا فجعل من دون ذلک فتحا قریبا [الفتح: 27].

2-ودین الله‏ هو الإسلام لقوله تعالى: إن الدین عند الله الإسلام‏

3-والدخول فی الدین: مستعار للنطق بکلمة الشهادة و التزام أحکام الدین الناشئة عن‏تلک الشهادة. فشبه الدین ببیت أو حظیرة على طریقة المکنیة و رمز إلیه بما هو من لوازم المشبه به و هو الدخول، على تشبیه التلبس بالدین بتلبس المظروف بالظرف، ففیه استعارة أخرى تصریحیة.

4-و التعریف فی هذه الآیة للاستغراق العرفی، أی جمیع الناس الذین یخطرون بالبال لعدم إرادة معهودین معیننی و لاستحالة دخول کل إنسان فی دین الله بدلیل المشاهدة، فالمعنى: و رأیت ناسا کثیرین أو و رأیت العرب.

مجمع البیان: 1-و المراد بالدین الإسلام و التزام أحکامه و اعتقاد صحته و توطین النفس على العمل به

المیزان:1-و المراد بدین الله الإسلام

 

فسبح بحمد ربک و استغفره إنه کان توابا (3)

 

پرتو:1-پس امر به تسبیح و استغفار که در این سوره و بعد از رسیدن نصر و فتح آمده براى شکر این نعمت نبوده. این امر پس از انجام رسالت و گسترش و پایه گرفتن آن، در واقع امر به برگشت آن حضرت بافق درخشان جلال و عظمت بوده،

2-کان، دلالت بلزوم صفت توبه پذیرى پروردگار، دارد

3-و صفت مبالغه تواب بجاى غفار، آمادگى بسیار پروردگار را میرساند براى پذیرش توبه و جذب تائب

التحریر والتنویر:? 1-و قرن التسبیح بالحمد بباء المصاحبة المقتضیة أن التسبیح لاحق للحمد لأن باءالمصاحبة بمعنى (مع) فهی مثل (مع) فی أنها تدخل على المتبوع فکان حمد الله على حصول النصر و الفتح و دخول الناس فی الإسلام شیئا مفروغا منه لا یحتاج إلى الأمر بإیقاعه لأن شأن الرسول صلى الله علیه و سلم أنه قد فعله، و إنما یحتاج إلى تذکیره بتسبیح خاص لم یحصل من قبل فی تسبیحاته و باستغفار خاص لم یحصل من قبل فی استغفاره.?    و یجوز أن یکون التسبیح المأمور به تسبیح ابتهاج و تعجب من تیسیر الله تعالى له ما لا یخطر ببال أحد أن یتم له ذلک، فإن سبحان الله و نحوه یستعمل فی التعجب 

 2-و فی تقدیم الأمر بالتسبیح و الحمد على الأمر بالاستغفار تمهید لإجابة استغفاره على عادة العرب فی تقدیم الثناء قبل سؤال الحاجة

3- و عطف الأمر باستغفار الله تعالى على الأمر بالتسبیح مع الحمد یقتضی أنه من حیز جواب‏ إذا، و أنه استغفار یحصل مع الحمد مثل ما قرر فی‏ فسبح بحمد ربک‏ فیدل على أنه استغفار خاص لأن الاستغفار الذی یعم طلب غفران التقصیر و نحوه مأمور به من قبل و هو من شأن النبی‏ء صلى الله علیه و سلم فقد قال: «إنه لیغان على قلبی فأستغفر الله فی الیوم و اللیلة مائة مرة»

4-و تقدیم التسبیح و الحمد على الاستغفار لأن التسبیح راجع إلى وصف الله تعالى بالتنزه عن النقص و هو یجمع صفات السلب، فالتسبیح متمحض لجانب الله تعالى، و لأن الحمد ثناء على الله لإنعامه، و هو أداء العبد ما یجب علیه لشکر المنعم فهو مستلزم إثبات صفات الکمال لله التی هی منشأ إنعامه على عبده فهو جامع بین جانب الله و حظ العبد، و أما الاستغفار فهو حظ للعبد وحده لأنه طلبه الله أن یعفو عما یؤاخذه علیه.

5- و مقتضى الظاهر أن یقول: فسبح بحمده، لتقدم اسم الجلالة فی قوله: إذا جاء نصر الله‏ فعدل عن الضمیر إلى الاسم الظاهر و هو ربک‏ لما فی صفة (رب) و إضافتها إلى ضمیر المخاطب من الإیماء إلى أن من حکمة ذلک النصر و الفتح و دخول الناس فی الإسلام نعمة أنعم الله بها علیه إذا حصل هذا الخیر الجلیل بواسطته فذلک تکریم له و عنایة به و هو شأن تلطف الرب بالمربوب، لأن معناه السیادة المرفوقة بالرفق و الإبلاغ إلى الکمال.

6-إنه کان توابا تذییل للکلام السابق کله و تعلیل لما یقتضی التعلیل فیه من الأمر باستغفار ربه باعتبار الصریح من الکلام السابق کما سیتبین لک.

7-و حیث کان توکید ب (إن) هنا غیر مقصود به رد إنکار و لا إزالة تردد إذ لا یفرضان فی جانب المخاطب صلى الله علیه و سلم، فقد تمحض (إن) لإفادة الاهتمام بالخبر بتأکیده. و قد تقرر أن من شأن (إن) إذا جاءت على هذا الوجه أن تغنی غناء فاء الترتیب و التسبب و تفید التعلیل و ربط الکلام بما قبله کما تفیده الفاء، و قد تقدم غیر مرة، منها عند قوله تعالى: إنک أنت العلیم الحکیم‏فی سورة البقرة [32]، فالمعنى: هو شدید القبول لتوبة عباده کثیر قبوله إیاها.

8-و إذ قد کان الکلام تذییلا و تعلیلا للکلام السابق تعین أن حذف متعلق‏ توابایقدر بنحو: على التائبین. و هذا المقدر مراد به العموم، و هو عموم مخصوص بالمشیئة تخصصه أدلة وصف الربوبیة، و لما ذکر دلیل العموم عقب أمره بالاستغفار أفاد أنه إذا استغفره غفر له دلالة تقتضیها مستتبعات التراکیب، فأفادت هذه الجملة تعلیل الأمر بالاستغفار لأن الاستغفار طلب لغفر، فالطالب یترقب إجابة طلبه، و أما ما فی الجملة من الأمر بالتسبیح‏و الحمد فلا یحتاج إلى تعلیل لأنهما إنشاء تنزیه و ثناء على الله.

9-و من وراء ذلک أفادت الجملة إشارة إلى وعد بحسن القبول عند الله تعالى حینما یقدم على العالم القدسی، و هذا معنى کنائی لأن من عرف بکثرة قبول توبة التائبین شأنه أن یکرم وفادة الوافدین الذین سعوا جهودهم فی مرضاته بمنتهى الاستطاعة، أو هو مجاز بعلاقة اللزوم العرفی لأن منتهى ما یخافه الأحبة عند اللقاء مرارة العتاب، فالإخبار بأنه تواب اقتضى أنه لا یخاف عتابا.

10-فهذه الجملة بمدلولها الصریح و مدلولها الکنائی أو المجازی و مستتبعاتها تعلیل لما تضمنته الجملة التی قبلها من معنى صریح أو کنائی یناسبه التعلیل بالتسبیح و الحمد باعتبارهما تمهیدا للأمر بالاستغفار کما تقدم آنفا لا یحتاجان إلى التعلیل، أو یغنی تعلیل الممهد له بهما عن تعلیلهما و لکنهما باعتبار کونهما رمزا إلى مداناة وفاة رسول الله صلى الله علیه و سلم یکون ما فی قوله:إنه کان توابا من الوعد بحسن القبول تعلیلا لمدلولهما الکنائی، و أما الأمر بالاستغفار فمناسبة التعلیل له بقوله: إنه کان توابا ناهضة باعتبار کلتا دلالتیه الصریحة و الکنائیة، أی إنه متقبل استغفارک و متقبلک بأحسن قبول، شأن من عهد من الصفح و التکرم.

11-و فعل‏ کان‏ هنا مستعمل فی لازم معنى الاتصاف بالوصف فی الزمن الماضی.

و هو أن هذا الوصف ذاتی له لا یتخلف معموله عن عباده فقد دل استقراء القرآن على إخبار الله عن نفسه بذلک من مبدأ الخلیقة قال تعالى: فتلقى آدم من ربه کلمات فتاب علیه إنه هو التواب الرحیم‏ [البقرة: 37].

12-و مقتضى الظاهر أن یقال: إنه کان غفارا، کما فی آیة: فقلت استغفروا ربکم إنه کان غفارا[نوح: 10] فیجرى الوصف على ما یناسب قوله: و استغفره‏، فعدل عن ذلک تلطفا مع النبی‏ء صلى الله علیه و سلم بأن أمره بالاستغفار لیس مقتضیا إثبات ذنب له لما علمت آنفا من أن وصف (تواب) جاء من تاب علیه الذی یستعمل بمعنى وفقه للتوبة إیماء إلى أن أمره بالاستغفار إرشاد إلى مقام التأدب مع الله تعالى، فإنه لا یسأل عما یفعل بعباده، لولا تفضله بما بین لهم من مراده، و لأن وصف (تواب) أشد ملاءمة لإقامة الفاصلة مع فاصلة أفواجا لأن حرف الجیم و حرف الباء کلیهما حرف من الحروف الموصوفة بالشدة، بخلاف حرف الراء فهو من الحروف التی صفتها بین الشدة و الرخوة.

مجمع البیان

المیزان:1-لما کان هذا النصر و الفتح إذلالا منه تعالى للشرک و إعزازا للتوحید و بعبارة أخرى إبطالا للباطل و إحقاقا للحق ناسب من الجهة الأولى تنزیهه تعالى و تسبیحه، و ناسب من الجهة الثانیة- التی هی نعمة- الثناء علیه تعالى و حمده فلذلک أمره « (ص)» بقوله: «فسبح بحمد ربک‏».

2-و هاهنا وجه آخر یوجه به الأمر بالتسبیح و التحمید و الاستغفار جمیعا و هو أن للرب تعالى على عبده أن یذکره بصفات کماله و یذکر نفسه بما له من النقص و الحاجة و لما کان فی هذا الفتح فراغه « (ص)» من جل ما کان علیه من السعی فی إماطة الباطل و قطع دابر الفساد أمر أن یذکره عند ذلک بجلاله و هو التسبیح و جماله و هو التحمید و أن یذکره بنقص نفسه و حاجته إلى ربه و هو طلب المغفرة و معناه فیه « (ص)»- و هو مغفور- سؤال إدامة المغفرة فإن الحاجة إلى المغفرة بقاء کالحاجة إلیها حدوثا فافهم ذلک، و بذلک یتم شکره لربه تعالى

3- و قوله: «إنه کان توابا» تعلیل للأمر بالاستغفار لا یخلو من تشویق و تأکید.

---

تفسیرسوره ی مسد کیقبادی

سوره مسد

واژه ها

تب

معانی[s1] [s2]     :1-خسران2—هلاکت3-تهیّأ-4استقامة 5-الاستقامة والتمام6-ذل وانقاد

معادل:1-زیان،2-نابودى،هلاک، 3-آماده شدن وروی آوردن،4-5استوار ومناسب شدن، وبه پایان رساندن،6-خواروزبون شدن،فروتنی کردن وفرمانبرداری کردن،نقص‏، بریدن، تب وتبت:زیان بیندونابودشود

 

غنی

1-الکفایة2[s3] -الصوت3-اذاأجزت عنه وقمت مقامه-4اصاب غنی-5اقاموا-6منازل-7المراة-8-مایغتنی به

معادل:1-آنچه کافی بوده ونیازی به دیگری نداشته،2-سرود وترانه،4-به جای اوقیام کرد وکار را جایگزین دیگری نمودوازآن بی نیازشد 4-رسیدن به بی نیازی 5-اقامت کردن درمکانی وآن را وطن خود قراردادن 6-خانه ها7-زن 8-آنچه که بدان کفایت می کنندزیاد شدن،به چیزى قناعت نمودن،بى‏نیازبودن،«هو غنی‏ عنه»: از او بى‏نیاز است‏،ماأغنی عنه:بی نیاز نکرد ازاو

 

کسب

معانی[s4] :1-ابتغاءوطلب واصابة-2-ربح-3-تحمل

معادل:1-،خواستن چیزی ودرپی آن رفتن وبه آن رسیدن2- بدست آوردن و سود بردن جمع آورى نمودن3-،تحمل کردن،پى کسب و کار رفتن، رسانیدن مال یا علم آموختن،درآمد، سود، آنچه که در نتیجه کسب بدست مى‏آید، کسب:بدست آورد

 

صلی

معانی:1-النار2-الدعا3-الرحمة 4-الاشراک5-وجدحرها6-کنیست 7-لینت 8-الثناء9-شوی10-اذا اردت أن تلقی[s5] 

معادل:1-آتش 2-خواندن وخواستن 3-بخشش وآمرزش4-تورهای شکار5-یافتن حرارت آتش 6-معبد یهودیان7-نرم کردن8-ستایش کردن وبه نیکی ستودن9-بریان کردن11-قراردادن درآتش پختن، در آتش انداختن و سوزانیدن،بر روى آتش گردانیدن برای نرم و صاف شودن،آتش، پشته آتش، شعله آتش،سیصلی:خواهد یافت حرارت آتش را و خواهد چشید

 

لهب

معانی[s6] :1-ارتفاع لسان النار2-العطشان3-الغبار الساطع 4-اذاأثارالغبار5-لسان النار6- اتّقدت‏-أوقد-7-أعیف العرب و أزجرهم للطیر8-الشعب الضیّق فی أعلى الجبل‏9-فرس‏ مُلْهِبٌ‏،

معادل:1-بلندشدن زبانه ی آتش2-تشنه،مشتاق3-گردوخاک بالارفته وبخش شده4-برانگیختن گردوخاک 5-زبانه ی آتش6-افروختن آتش7-...8-...9...شعله‏ور شد ن آتش بدون دود ، تشنه شدن،آتش روشن کردن تا شعله‏ور شود، شدت گرما، روز گرم، تشنگى،‏ لهب: شعله ور یا پرت کننده ی  شعله به بیرون

 

حطب

معانی[s7] : 1-الوقود 2-المخلط فی الکلام 3-اذا اتاک بالحطب4-النمیمه ،سعی به 5-جمعت الحطب6-مکان کثیر الحطب 7-مایعد للإیقاد

معادل:1-هیزم  2-هذیان گفتن درکلام3-آوردن هیزم،باهیزم نزدکسی آمدن4-سخن چینی ودوبهم زنی کردن5-هیزم گردآوری کردن 6-مکانی که بسیار هیزم درآن است7-آنچه که برای برافروختن آتش آماده می شودبر علیه کسی سعایت کردن و افترا بستن، حطب: هیزم

 

جید

معانی[s8] :العنق

معادل: بلند و زیبا شدن گردن. فرود آمدن باران خوبى بر روى‏زمین،تشنه شدن،مشرف بر هلاک و نابودى شدن،گردن.ضد (الردی‏ء) بسیار خوب، نیکو، متقن. جید:گردن

 

 

مسد

معانی[s9] : 1-جدل شیءوطیه 2-لیف یتخذ من جرید النخل 3-حبل یتخذ من اوبار الابل،حبل من لیف اوخوص،4-مجدولة الخلق کالحبل الممسدود غیرمستریخة5-اجدت فتله

معادل:1-پیچاندن ومحکم بافتن یک چیزی 2-لیفی که از شاخه ی درخت خرما درست   می شود3-طنابی که ازموشترگرفته می شود،طنابی که ازلیف یا ازبرگ درخت خرما4-...5-... ریسمان را محکم بافتن،از راه رفتن خسته شدن، نرم و طبیعى شدن شدن.دست خود را با شدت بر روى چیزى کشیدن،محور آهنین، جایگزین چیزی شدن،مسد:لیف درخت خرما

  

 

 

پرسش

پرسش چینشی

1)شروع سوره بااین آهنگ چه باری دارد؟

2)چرا(تبت وتب) را به صورت ماضی آورد؟آیاازکاری که انجام شده داردگزارش میدهد؟

3)چرافعل تبت را به ید پیوند زد؟وبه اعماله یا دنیاه پیوند نزد؟

4)چراتبت را دوبار بکار برد؟

5)ماضی آمدن اغنی چه باری دارد؟

6)چراترکیب مااغنی عنه باعن آمده؟آیااین تعبیر با تعبیر مااغناه تفاوت دارد؟

7)چراگفت سیصلی ونگفت یصلی؟

8)دو جمله ی تب و اغنی راماضی بکار برد ولی یصلی راجمله مضارع بکاربرد دراین تفاوت چه نکته یی نهفته است ؟

9) چرا برای زن ابی لهب تعبیر حمالةالحطب رابکاربرد؟

10)ازآوردن فی جیدها حبل من المسدچه چیز را می خواهد برساند؟.

 

پرسش ارتباطی

1)پیوند تبت وتب با مااغنی وسیصلی راچگونه می شود تحلیل کرد؟

2) جمله ی وامرأته با آیات پیشین چه ارتباطی دارد؟

 

پرسش ازفضاومخاطب

این سوره با این شروع می خواهد ما را متوجه چه چیز کند؟چه می شود که انسان خسارت زده می شود؟

 

 

مفهوم خسارت

 

دنیا بازاراست. آنچه را که انسان دردنیا می خرد یا می فروشد،خودش ،کردارش ،دنیا وسرای دیگراست.دراین بازارانسانها دو دسته اند گروهی با دست پربیرون می آیند و گروه دیگر تهیدست.

 

همان گونه که خورشید وشب با هم جمع نمی شوند دنیا وآخرت هم با هم جمع نمی شوند بنابراین هیچ کس به یکی از این دو نمی رسد مگر اینکه دیگری را رها کند.                                                                     انسان برای انتخاب نیازمند شناخت است یا کمیل ما من حرکة الا وانت محتاج فیها الی معرفة ای کمیل هیچ حرکتی نیست مگر این که درآن تو نیاز به شناخت داری. پس از این شناخت، با توجه به انتخاب ما  برد یا باخت ما رقم می خورد.

 

قدرانسان

پایه ی شناخت اندازه ی دیگر پدیده ها شناخت اندازه ی انسان است  من جهل قدره جهل کل قدر.نتیجه ی پی نبردن به اندازه ی خود نابودی است هلک من لم یعرف قدره.

 

این شناخت با مقایسه خود با دیگر پدیده ها بدست می آید.هنگامی که انسان می بیند همه ی هستی  برای او آفریده شده و در دست اواست و نیروهایی دارد که دیگر پدیده ها ندارند و این نیروها فراتر ازاین دنیا است می یابد که از همه بزرگتر وبرتر است.

 

درپی این شناخت است که دنیا در چشم انسان کم  وبی ارزش می شود.ودرپی این شناخت است که به کم بسنده نمی کند وپلیدیهای دنیا را ازخودمی زداید وخود را با آنچه که ماندنی نیست کم وبی ارزش نمی کند.

 

 

قدردنیا وآخرت

دنیا در برابر آخرت مطرح است و با آن مقایسه می شود. پس ازشناخت دنیا وآخرت به گذرا وکم وبی ارزش بودن دنیا می رسیم .این شناخت ‌وابستگی به دنیا راریشه کن می کند من عرف الدنیا تزهد ،کیف یزهد فی الدنیا من لایعرف قدرالآخرة.

 

دنیا گرچه روزهای آن بلند باشد مانندابربه پایان می رسد.قرآن درباره ی گذرا بودن دنیا می فرماید:انما مثل الحیاة الدنیا کماء انزلناه من السماء فاختلط به نبات الارض ممایأکل الناس والأنعام حتی اذا اخذت الارض زخرفها وازّینت وظن اهلها أنهم قادرون علیها أتاها امرنا لیلا أونهارا فجعناهاحصیدا کأن لم تغن بالأمس کذلک نفصل الآیات لقوم یتفکرون جزاین نیست مثل زندگانی دنیا چون آبی است که فرو فرستادیمش ازآسمان پس آمیخت به آن رستنی زمین ازآنچه میخورند مردمان وچهارپایان تا چون گرفت زمین پیرایه اش را وزینت یافت وگمان بردند اهلش که ایشان قدرت دارندگانند برآن آمد آن را امرما شبی یا روزی پس  گردانیدیم آن را گردانیدیم در دیده گویا که  نرسته بود درزمان پیش همچنین تفصیل می دهیم آیتها رااز برای قومی که اندیشه می کنند.

 

هرچیزی پایانی دارد وهرآنچه که پایان می یابد کم است قرآن می فرماید مامتاع الحیاة الدنیا فی الآخرة الا قلیل بهره ی زندگی دنیا در برابر آخرت بسیار کم است .کمی دنیا در برابر آخرت مانند این است که کسی انگشت خود را درون دریا بگذارد سپس بنگرد که چقدر برمی گردد ما الدنیا فی الآخرة إلا مثل ما یجعل احدکم إصبعه فی الیم فلینظر بم یرجع؟ حضرت علی علیه السلام درباره کوچکی نعمتهای دنیا وبزرگی نعمتهای آخرت می فرماید:چه بسیار بزرگ هستند نعمتهای خداوند در دنیا وچه بسیار کوچک هستند همین نعمتهای بسیار بزرگ در برابر نعمتهای آخرت ما اعظم نعم الله سبحانه فی الدنیا وما اصغرها فی نعم الآخرة.

 

چیز کم،در نگاه انسان بی ارزش و پست می شود برای همین است که نگاه امام حسین به دنیا مانند نگاه به میته است که به هنگام نیاز به آن روی می آورد قال ابوعبدلله (ع) یا حفص ما انزلت الدنیا من نفسی الا بمنزلة المیتة اذا اضطررت الیها اکلت منها.هنگامی که  انسان پستی دنیا را دید هیچ گونه وابستگی بدان پیدا نمی کند اینجاست که ازدست دادن نعمت اورا ناراحت نمی کند وبا بدست آوردن نعمت اورا خوشحال نمی کند.

 

با توجه به قدر انسان ودنیا وآخرت انسان می یایبد دنیا بازار باختن است ودرآمده های آن ازدست دادن است.کسی که ازدنیا چیزی بدست آورد بیش از آنچه که بدست آورده از آخرت ازدست می دهد من ملک من الدنیا شیئا فاته من الآخرة اکثرمما ملک برای همین است که هرکس بهره ی کمتری از دنیا ببردبهره ی اوازآخرت بیشتر خواهد بود اوفر الناس حظا فی الاخرة اقلهم حظامن الدنیا با این دید هرگاه چیزی ازدنیاازدست دهد برای اوغنیمت است کلما فاتک من الدنیا شیء فهوغنیمة.

 

دنیا را می توان ابزاری کرد برای ساختن و آباد کردن نعم العون الدنیا علی الآخرة.     می توان کشتزاری کرد برای سرای دیگر تا دارائیهای را که خدا به انسان  داده واز او ازآنها سوال خواهد کرد تبدیل به بذری کند تا درروز آخرت آنها را برداشت کند و ره توشه ی مسیر طولانی وسفر بس درازخود سازد.

 

برای کسی که اندازه ی خود را یافت دنیا درچشمش کوچک وخوار می شود من کرمت نفسه صغرت الدنیا فی عینه ،ما کرمت علی عبد نفسه الا هانت الدنیا فی عینه برای همین است که حضرت امیر می فرماید: والله لدنیاکم هذه أهون فی عینی من عراق خنزیر فی ید مجذوم به خدا قسم دنیای شما درچشمم بی ارزش ترازاستخون بی گوشت خوک است که دردست جزامی است.او که رفت وآمد دنیا او را دگرگون نمی کند دنیا را ثمنی برای نفس خود ندیده  بنابراین سرمایه ها ی عظیم خود راهزینه نمی کند تاچیزاندک بدست آورد

 

 مومن که دنیا را گذرگاهی می بیند و به آن وابسته نیست آن را رها نکرده بلکه به کار گرفته هم خود رازیاد می  کند واذاتأذن ربکم لئن شکرتم لأزیدنکم هم سرمایه ودارائی خود را افزایش می دهدمثل الذین ینفقون اموالهم فی سبیل الله کمثل حبة انبتت سبع سنابل فی کل سنبلة مائة حبة والله یضاعف لمن یشاءوالله واسع علیم

 

کسی که دنیا درچشمش وجایگاه دنیا درقلبش بزرگ شد آن رابرخدا برمی گزیند وروی بدان می آورد وبنده ی آن می شود من عظمت الدنیا فی عینه وکبرموقعها فی قلبه آثرها علی الله وانقطع الیها وصارعبدا لها.چنین کسی داد و ستدش بهره  نمی دهد و دلش ایمان رانمی پذیرنداولئک الّذین اشتروا الضلالة بالهدی فماربحت تجارته وما کانوا مهتدین چون سرمایه اش را درراهی به کار گرفته که نه تنها بهره یی ازآنها نبرده بلکه آنها را ازدست داده است فاعبدوا ماشئتم من دونه قل إنّ الخاسرین الذّین خسروا انفسهم واهلیهم یوم القیامة الا ذالک هوخسران مبین،من باع آخرته بدنیاه خسرهما.

 

کسی که کشتزاردنیا را بخواهد ازآن به اومی دهند من کان یرد حرث الدنیا نوته منها.چنین کسی بیش ازآنچه که خواسته ودنبال آن بوده ازدنیا ازسرای دیگراز دست خواهد داد من طلب من الدنیا شیئا فاته من الآخرة اکثرمما طلب.

 

هنگامی که انسان به دنیایی که برای او آفریده شده وبه دست او داده شده تا با آن گامهای تازه یی بر دارد وخود را با آن زیاد کند وبه سوی خدا برود خشنود شود وبه آن بسنده کند پاهایش سنگین شده اینجاست که از حرکت می ایستید وبه زمین می چسبیدوسوختن سرمایه هایش را رقم می زند

 

 

شکلهای خسارت

دراین سوره دو شکل خسارت بیان شده است.یکی خسارت عمل که از جمله ی تب یدا بی لهب بدست می آید ودیگری خسارت وجود که ازجمله ی تب بدست می آید.

 

خسارت وجود

 ارزش هرکس به اندازه ی آن چیزی است که برای او مهم است وبرای آن گام بر     می دارد قدرالرجل علی قدر همته.پس کسی که همتش شریف باشد ارزشش بزرگ     می شودمن شرفت همته عظمت قیمته وکسی که همتش بطنش باشد قیمتش آن چیزی است که ازبطنش خارج می شود من کانت همته ما یدخل بطنه کانت قیمته ما یخرج منه.

 

درروایت است که دنیا ثمنی برای نفس انسان نیست ولیست الدنیا للنفس بثمن.ارزش دنیا به اندازه ی ارزش وجودی انسان نیست که همه هستی برای او آفریده شده است.دنیا چیزی جزءهمین خوراک وپوشاک وخانه نیست انسان با همه ی بزرگیش اگرهمتش همینها باشد خود را خواروکوچک کرده وبه اندازه ی همینها ارزش پیدا می کند.

 

 

خسارت عمل

اعمال دردنیا تجارت آخرت است الاعمال فی الدنیا تجارة الآخرة.ارزش هرعمل ،وابسته به اندازه معرفت وشناختی است که انسان دارد برای همین است که ضربت حضرت علی علیه السلام درروز خندق برتر ازعبادت ثقلین است.کافرکه ارزش واندازه وجودیش را نشناخته در پی آن از الله ودیداراو چشم پوشی کرده کردارش ازبین می روداودرحالی که گمان می کند کارخوب انجام می دهد کوششش درزندگی دنیاییش گم شده واو با این گمان توخالیش خاسرترین لقب می گیرد قل هل ننبئکم بالأخسرین اعمالا الذین ضل سعیهم فی الحیاة الدنیا وهم یحسبون أنهم یحسنون صنعا اولئک الذین کفروابآیات ربهم ولقائه فحبطت اعمالهم فلانقیم لهم یوم القیامة وزنا

 

اعمال او که چشم پوشی کرده  همچون خاکستری می ماند که بادی تند برآن می وزد و او نمی تواند  کمترین چیزی از آن را به دست آورد مثل الذین کفروا بربهم  اعمالهم کرماد اشتدت به الریح فی یوم عاصف لایقدرون مماکسبوا علی شیءذالک هو الضلال البعید مانندسرابی است که فرد تشنه گمان می کند آب است ولی هنگامی  که نزدیک آن می شود چیزی نمی یابد والذین کفروااعمالهم کسراب بقیعة یحسبه الظمان  ماءحتی اذا جاءه لم یجده شیئاووجد الله عنده فوفّاه حسابه والله سریع الحساب

 

اوهنگامی که بزرگی سرای دیگرو نعمتهای آن را ودست خالی خود رامی بینند فریاد واحسرتا سرمی دهد وآروزمی کند که ای کاش خاک بودم اناانذرناکم عذابا قریبا یوم ینظرالمرءماقدمت یداه ویقول الکافریا لیتنی کنت ترابا وای کاش بازمی گشتم وآیات خدا را تکذیب نمی کردم و ازمومنین می شدم و همراه رسول می رفتم ولوتری اذوقفوا علی النار فقالوا یا لیتنا نرد ولانکذب بآیات ربنا و نکون من المومنین

 

چون مرگ را پایان خود می دیده قالوا إن هی الاحیاتنا الدنیا ومابمبعوثین به زندگی دنیا بسنده کرده وبه اندازه ی همان زندگی توشه برداشته است.اوهرچند دردنیا ثروتمند بوده در آخرت نیازمند است وثروتش نمی تواند رهایی بخش او ازسوختن باشد وکسی بار نداری او را به دوش نمی کشد واوتنها باید این باری که با دست خود به بارآورده بردارد.

 

کافرچون حرکت او از روی موازین نبوده دست او تهی است وتکیه گاهی ندارد واگرهمه دنیا را هم بدست آورده باشد همه ی آن راهم بدهد نمی تواند اززندانی که ساخته خود را نجات دهد وگندی را که به بار آورده بازی سازی کند لن تغنی عنهم اموالهم ولا اولادهم من الله شیئااولئلک اصحاب النار هم فیها خالدون ،ان الذین کفروا وماتوا وهم کفارفلن یقبل من احدهم ملء الارض ذهبا ولوافتدی به اولئک لهم عذاب الیم ومالهم من ناصرین

 

 

---

موانع خسارت

 

ایمان

ریشه این خسارت ونابودی نداشتن ایمان به خود وخدا وسرای دیگر است .ایمان شناختی است که قلب بدست می آورد. این شناخت به جنگ کفر می رود وریشه ی شرک را در وجود انسان می خشکاند وانسان را از فرو رفتن در خسارت وهلاکت نجات می دهد وبا این نجات به رستگاری می رساند.

 

توحید

قرآن می فرماید اگر در آسمان وزمین خدایانی غیرخدا بود این دو به فساد کشیده می شدند لوکان فیهما آلهة إلا الله لفسدتا وجود انسان هم این گونه است که اگر خدایانی غیرخدا برآن حاکم شوداستعدادهای و نیروها او به فساد کشیده می شوند.پس توحید جلوی فساد وهدر رفتن نیروهای انسان را می گیرد.

 

تواصی

انسان خواب،خسارت می بیند،عمل او نارسا وپاداشش اندک است.با ذکر وتذکردل انسان ازخواب غفلت بیدار شده وحیات وهدایت می یابد.وباذکراست که انسان  به عمل امر    می شود برای همین است که عملی محبوبتر نزد خدا و نجات بخش ترازهرسیئه دردنیا و آخرت  برای عبد ازذکر نیست لیس عمل أحب الی الله تعالی ولا أنجی لعبدمن کل سیئة فی الدنیا والآخرة من ذکرالله قیل ولا القتال فی سبیل الله ؟قال لولا ذکر الله لم یؤمر بالقتال.

 

بهترین شکل ذکروتذکرتفکراست.باتفکرانسان به شناخت می رسد واین شناخت جلوی درجا زدن و دور شدن ازراه را می گیردالمتعبد بغیرعلم کحمار الطاحونة یدور ولایبرح من مکانه ،العامل بجهل کسائرعلی غیرطریق فلایزید جده فی السیرالابعدا عن حاجته.

 

نیازبه میزان

ازآنجا که در روزقیامت اعمال کوچک وبزرگ انسان رها نشده ومحاسبه می شود و یقولون یاویلتنا مالهذا الکتاب لایغادر صغیرة ولاکبیرة إلا أحصهاانسان برای هر حرکت خود نیازمند علم ومیزان است.علم به انسان بهره می دهد وحرکت طبق موازین اورااز به عبودیت می رساند وازخسارت می رهاند.انسان باموازین جایگاه، مسیر،کاستیهای خود رامی یابد درنتیجه می کوشد تا به آن جایگاه برسد واگراز مسیر بیرون رفته سعی می کند که در مسیر قرار بگیرد واگر کاستی داشته درصدد پوشش کاستیها برمی آید.

 

دعا

 انسان با ظلم خود،خسارت خود را رقم می زند ومن خفت موازینه فاولئک الذین خسروا انفسهم بماکانوا بآیتنا یظلمون .این ظلم وخسارت پیامدهایی دردنیا و آخرت دارد.برای جبران خسارت ودفع این پیامدها نیازمند کلیدی است که با آن درغفران و رحمت خدارا گشوده شود وخود راازهلاکت نجات دهد.این کلید چیزی نیست جزءدعا.

 

یأس ثمره ی کفراست والذین کفروابآیات الله و لقاءه اولئک یئسوامن رحمتی. خدا درآیه قال ربکم ادعونی استجب لکم پس ازدعوت به دعا وعده ی اجابت داده ودر آیه دیگری بندگان مسرف خود را ازقنوط نهی کرده وبه آنها وعده ی پاک کردن همه ی گناهان را داده است قل یاعبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لاتقنطوا من رحمة الله إنه یغفر الذنوب جمیعا إنه هو الغفور الرحیم.ازآنجا که مومن باوردارد که خدا به وعده ی خود جامه ی عمل می پوشاند مأیوس نمی شود وبررحمت خدا تکیه کرده با دعا خود را راازگرداب نابودی نجات می دهد.

 

غفران ورحمت

پس ازشناخت وگرایش به خدا ودیدن خسارت استغفار مطرح می شود.بااستغفارخدابا غفران ورحمت خود به انسان باز می گردد من یعمل سوءا أویظلم نفسه ثم یستغفرلله یجد الله غفورارحیما. با غفران گناهان راپاک می کند وبا رحمت بهره ها و نیروهای  تازه یی به می دهد     ویاقوم استغفروا ربکم ثم توبواالیه یرسل السماء مدرارا ویزدکم قوة الی قوتکم. بااین غفران ورحمت انسان ازخسارت نجات می یابد  قالا ربنا ظلمنا انفسنا ان لم تغفرلنا وترحمنا لنکونن من الخاسرین.

 

پیامدهای خسارت

دراین بازار خسارت انسان با روی گردانی ازخدا سرمایه های خود را از دست می دهد. او که می توانسته با بکار گیری سرمایه هایش هم خود وهم سرمایه هایش را افزایش دهد با اعراض خودعذاب فطاف علیها طائف من ربک وهم نائمون فاصبحت کالصریم ودرپی عذاب محرومیت بل نحن محرمون ودرپی محرومیت زندگی تنگ وسخت رابرای خود به ارمغان می آورد من أعرض عن ذکری فإن له معیشة ضنکا 

 

تحلیل آثار

خدا نمی خواهد با این عذاب ومحرومیت وتنگی وسختی به کسی ظلم کند بلکه  این آتش را خود انسان با دستان خود به پا کرده است وبه دامن سرمایه های خود انداخته است ذالک بماقدمت ایدیکم وأن الله لیس بظلام للعبید.خدا می خواهد با این عذاب بندگان خود راتأدیب کند البلاء للظالم أدب تا تضرع کرده وبه سوی اوبازگردند ولقد ارسلنا الی امم من قبلک فأخذناهم بالبأسا والضراء لعلهم یضرعون.

---