بسم الله الرحمن الرحیم

متن تفسیری فضای سوره کوثر

در مواجهه با سوره کوثر ممکن است برداشت اولیه همه این باشد که این سوره در شان انسانهای معصومی چون ائمه اطهار سلام الله علیهم نازل شده باشد و رسیدن ما به چنین نعمتی امکان پذیر نباشد، اما سوال مهم این است که اگر قرآن برای هدایت بشر در همه اعصار نازل شده و یکی از معجزات این کتاب آسمانی سوره کوچک و مهم کوثر است، هدایت داشتن این سوره برای ما چگونه خواهد بود؟

برای اینکه بتوانیم به خوبی به سوال فوق پاسخ دهیم و نسبت این سوره را با هدایت بشر در تمام اعصار را روشن کنیم باید فهم خوبی از فضای سوره کوثر و تحلیل دقیق عبارات کوتاه آن پیدا بکنیم. پس برای فهم بهتر فضای سوره کوثر با توجه به کلید آن که کلمه کوثر می‌باشد بایستی به بررسی پنج عنوان مفهوم کوثر، مصداق کوثر، موقعیت، وضعیت و نحوه موضع گیری و موفقیت و پیروزی بپردازیم.

1.      مفهوم کوثر:

از بررسی لفظ کوثر در کتب لغت به این مطلب رسیدیم که کوثر به معنای الکثیر الخیر یا خیر کثیر بود. بعد فهمیدیم که بین خیر کثیر و نعمت کثیر تفاوت وجود دارد و مراد از کوثر کسی دارای نعمت کثیر باشد نیست. در بررسی واژه خیر به این نتیجه رسیدیم که به نسبت درست بین نعمت و عمل صاحب نعمت خیر گفته میشود و در مقابل به نسبت نادرست بین نعمت و عمل صاحب نعمت شر اطلاق میشود.

پس برای کسی اطلاق کوثر به معنای خیر کثیر باید بشود که نسبت درستی در بهربرداری از نعمتهای در اختیارش با اعمالش برقرار کرده است ولو از لحاظ کمی نعمتهای در دستش اندک باشد. حتی این معنای در مصیبتها نیز معنی پیدا میکند که حتی صاحب کوثر از مصیبتهای ظاهری نیز بهترین بهره را برمیدارد.

پس با توجه به معنایی که برای کوثر از کتب لغت به دست آوردیم کوثر مصداق خارجی که قابل مشاهده باشد ندارد و در واقع مصادیق کوثر را بایستی در زندگانی فرد صاحب کوثر و در نوع بهره برداریش از نعمتهای در اختیارش و از وقایع زندگیش یافت کرد.

2.     مصداق کوثر:

با توجه به مطلبی که از معنای کوثر به دست آمد به این نتیجه میرسیم که مصداق کوثر به عنوان یک شی خارجی نیست که به صاحب کوثر که در این سوره نفس مبارک پیامبر اسلام است داده شده باشد. در واقع مصداق کوثر را بایستی از زندگانی حضرت رسول و نحوه برخورد ایشان با مسائلی که برایشان میگذشته است یافت کنیم.

به عنوان مثال ایشان در زندگانی خویش به ظاهر از نعمت پدر و مادر سالیان اندکی بهره مند بودند و یا در ابتدای نبوتشان تعداد اندکی به ایشان ایمان آوردند که اولین ایشان امیرالمومنین و حضرت خدیجه بودند اما حضرت رسول از همین نعمتهای به ظاهر اندک بهترین بهره ها را بردند به گونه ای که دین حق را براساس بهره درست گرفتن از همین یاران اندک جلو بردند و پایه های حکومت اسلامی را براساس آن بنا نهادند.

این در حالی بود که دشمن ایشان از ثروت و نعمات و یاران بسیاری برخوردار بود اما به هیچ وجه نتوانستند بهره مورد نظرشان را از این نعمات به ظاهر زیاد ببرند و به نتیجه دلخواه برسند.

پس باید با دقت در زندگانی حضرت رسول و نحوه برخورد ایشان با نعمتها و امکاناتشان و حتی در مصیبتهایی که به ایشان وارد میشد نحوه درست تعامل و بهره برداری ایشان از این شرایط را دریافت کرد. همین بهره برداری درست از نعمتهاست که حضرت رسول را صاحب کوثر نموده است و دشمن او را ابتر.

3.     موقعیت:

ما انسانها همیشه زمانی که به دارایی یا امکانات بسیاری میرسیم تصور میکنیم که دیگر بهره های ما از آن امکانات بسیار خواهد شد و در واقع صاحب کوثر خواهیم شد و دیگر فعالیتهای ما بی نتیجه و ابتر نخواهد ماند. پس ما در نگاه اولیه همیشه در بند فرا رسیدن موقعیتهای خوب هستیم با به بیان خودمانی گلیممان را از آب بیرون بکشیم.

اما با توجه به مطالبی که از واژه کوثر برای ما روشن شد که صاحب کوثر کسی است که بهترین نسبت را بین رفتار خود با نعمتها برقرار کند آیا در بند موقعیتهای خوب بودن برای اینکه اقدامی انجام بدهیم درست است؟

به نظر میرسد صرف وجود داشتن موقعیت و نعمت کثیر برای رسیدن به کوثر و نتیجه و دوام نعمت و بهره مهم نباشد، بلکه مهم این است که من از نعمتهای خویش ولو اندک باشد یا از مصیبتهایی که برایم پیش میآید چه بهره هایی را میتوانستم ببرم. به بیان دیگر نسبت درست اعمال ما با نعمتها و بهره برداری از آنها به بهترین وجه و در راه حق مهمترین عامل برای رسیدن ما به کوثر و خیر کثیر است.

در مقابل میبینیم کسانی هستند که به ظاهر صاحب موقعیتهای بسیار بهتر از ما هستند ولی دوامی برای اقدامات آنها دیده نمیشود و به هر دری میزنند ثمری برای آنها ندارد. کسانی که از نعمتهای خویش در راه مبارزه با حق استفاده میکنند در واقع بدترین نسبت را بین اعمال و نعمتهایشان برقرار کرده اند و همین نسبت بد باعث شر شدن همین نعمتها برای ایشان خواهد شد.

موقعیت هایی که ممکن است برای ما در زندگی پیش بیاید اینچنین است:

شادی و غم، ثروت و فقر، امنیت و ترس، یار داشتن و تنهایی و مواردی دیگر از این دست موقعیتهای متضاد که بایستی ما به نحوه درست بهره بردای از آنها دست پیدا بکنیم.

4.     وضعیت و نحوه موضع گیری:

مهمترین موضع گیری برای بهره برداری از امکانات این است که ابتدا ببینیم ما چه نیازهای اساسی در زندگی داریم و بهترین موضع در برابر امکانات برای رسیدن به رشد چه چیزی هست؟

اگر ما در زندگی به شناخت دقیقی از خودمان و نیازهای اساسی که برای رسیدن به رشد برای ما وجود دارد، برسیم بهتر میتوانیم در شرایط مختلف زندگی چه در زمان دارایی و چه نداری به این دریافت برسیم که بهترین موضع گیریمان باید چه باشد.

در واقع این شناخت عمیق است که به ما کمک میکند تا مواجه شدن با امکانات و نعمت در ما غرور و نخوت و سستی ایجاد نکند که این امکانات زودگذر است و برای بهره برداری من داده شده تا نیازهای رشدی خود را تامین کنم، و همینطور در مواجه شدن با مصیبت ها و ترس و کمبود امکانات نیز دچار ناامیدی و نگرانی نشوم که رشد وجودی من در همین سختی دیدن هاست.

نتیجه روشن چنین درکی از خویشتن و نیازهای اساسی من برای رسیدن به رشد رسیدن به بهترین موضع گیری و اقدام در برابر موقعیتهای مختلف زندگی است که باعث رسیدن من به خیر کثیر و کوثر در زندگی می‌شود.

5.     موفقیت و پیروزی:

انسانی که توانست در همه شرایط و حوادث زندگی و در زمان دارایی و در زمان نداری بهترین موضع را بگیرد و در واقع کوثر وجودی خویش را فعال کند پیروز همه میدانهای زندگی است، چرا که چنین فردی دیگر موقعیتهای به وجود آمده و همینطور شرایط مصیبت و ترس و نداری امکانات را دیگر از دست نمیدهد و در هر زمان و مکان و موقعیتی به دنبال این است که خودش را به مقصد اصیلش که رشد وجودیش باشد نزدیک کند و حتما چنین انسانی در مقایسه با انسانهایی که نتوانسته اند به چنین موضعی برسند پیروز خواهد بود.

پس کوثر در وجود همه انسانها وجود دارد و فقط ما باید با درک وجود خود و مقصدی که باید به آن برسیم از تمام موقعیتهای پیش رویمان بهترین استفاده را بکنیم و در این بهره گیری است که فرد به خیر کثیر و موفقیت نائل میشود. در رسیدن به خیر کثیر با این تحلیل از کوثر دیگر فرقی بین انسانها و موقعیتهای مختلفشان وجود ندارد و رسیدن به کوثر در گرو نوع موضع گیری ایشان در شرایط مختلف زندگی خواهد بود.