ترکیب:

اعراب القرآن:[1] 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ‏

إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ(1) «إِذا» ظرفیة شرطیة غیر جازمة «جاءَ نَصْرُ اللَّهِ» ماض و فاعله و لفظ الجلالة مضاف إلیه و الجملة ابتدائیة لا محل لها «وَ الْفَتْحُ» معطوف على ما قبله.

وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْواجاً (2) «وَ رَأَیْتَ» ماض و فاعله «النَّاسَ» مفعول به و الجملة معطوفة على ما قبلها «یَدْخُلُونَ» مضارع و فاعله «فِی دِینِ اللَّهِ» متعلقان بالفعل و لفظ الجلالة مضاف إلیه «أَفْواجاً» حال و الجملة حال.

فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کانَ تَوَّاباً (3) «فَسَبِّحْ» الفاء رابطة و أمر فاعله مستتر و الجملة جواب إذا لا محل لها «بِحَمْدِ» متعلقان بالفعل «رَبِّکَ» مضاف إلیه «وَ اسْتَغْفِرْهُ» أمر و مفعوله و الفاعل مستتر و الجملة معطوفة على ما قبلها. «إِنَّهُ» إن و اسمها «کانَ» کان و اسمها المستتر «تَوَّاباً» خبرها و الجملة الفعلیة خبر إن. و الجملة الاسمیة تعلیل لا محل لها.

سوالات ترکیبی:

آیا جمله فانه کان توابا تعلیل برای کل آیه است و یا جمله اخیر؟

کتبی اعرابی قرآن مشخص نکرده اند که این کلام تعلیل کدام بخش از آیه است و ظاهرا برایشان معلوم بوده که تعلیل بخش اخیر آیه است زیرا هم از لحاظ معنایی در ارتباطند و هم الاقرب للاقرب. اما بعضی از کتب تفسیری این احتمال را بیان کرده اند که این کلام تعلیل کل آیه باشد و سعی کرده اند براساس این احتمال آیه را معنی کنند.

درست است که بخش اخیر عطف به بخش اول آیه میباشد و ارتباط دارد ولی تعلیل مخصوص بخش اخیر است و دلیلی نداریم که تعلیل را برای کل آیه بدانیم.