المیزان

مراحل و روش کار المیزان:

المیزان مباحثش را در دو بخش مطرح می­کند:

بیان

-         به ارتباط سوره ها با هم نمیپردازد بر خلاف مجمع.

-         نگاه کلی سوره را می گوید.

-        بر خلاف مجمع لغت و معنی را با هم آورده و در بیان هر دو را ذکر کرده است و چون مجبور است لغت را جوری معنی کند که با کلام و جمله هماهنگ باشد، دقیقتر است.

-        در شرح لغات بر خلاف مجمع از کتب لغت استفاده کرده و رجوع به متخصص دارد.

ریشه اصلی لغت را بیان می کند. و آن را معنی می کند و بعد مشتق را.

بحث روائی

-        چیزی که به عناون شأن نزول مطرح میشود را در ضمن بحث روایی می­آورند

-         همچنین روایات فضیلت را هم در بحث روائی مطرح می­کنند.

-        در بعضی سور احادیثی پیرامون اصل وجود سوره آورده شده که آیا جزو قرآن بوده یا خیر.

-        معمولا احادیث آخر نیز درمورد محتویات سوره می­باشد.

-        در المنثور، مجمع البیان و تفسیر قمی، سه کتابی است که ایشان در بحث روایی از آنها استفاده می‌کنند.

نکات تفسیری و ومستند آنها:

1.      مقصود از نصرت خدا و ورود افواج مردم به دین، فتح مکه است و آیه وعده به آن است همچنانی که اذا شرطیه مربوط به استقبال است؛ و این که مصداق فتح را صلح حدیبیه بدانیم که در لسان قرآن به فتح تعبیر شده و نیز اینکه پیروزی های دیگر پیامبرص در جنگ ها مقصود سوره باشد احتمال مردودی است.

مستند← به قرینه آیه دوم که ورود افواج مردم به دین است و در این موارد چنین چیزی رخ نداده است.

2.      مراد از دخول ناس در دین خدا به صورت افواجا این است که جماعةً بعد جماعةً وارد دین خدا شدند

مستند←چون فوج در لغت بمعنای جماعة المارّة المسرعه است.

3.       مراد از دین اسلام است.

مستند← ان الدین عند الله الاسلام – البته واضح است و دلیل نمیخواهد.

4.      ارتباط نتیجه با شرط و به عبارت دیگر ارتباط امر به تسبیح و تنزی و امر به تحمید و ستایش و نیز امر به استغفار چیست؟

ایشان دو احتمال برای تسبیح و تحمید و یک احتمال برای استغفار مطرح می­نمایند:

-        وجهی برای 2نتیجه اول:

فتح مکه و ورود مردم به دین باعث ذلت شرک و عزت توحید است و اولی با تنزیه خدا و دومی با حمد و ستایش او سازگار است.

-        وجهی برای 3 نتیجه:

خدا عزوجل برگردن بندگانش دو حق دارد: یکی اینکه او را با صفات کمالش ذکر کنند و دیگر این که خود را با نقص و نیازش به او به حساب بیاورد؛ و چون بعد از فتح مکه و گویا فراغتی که برای پیامبر بعد از تلاش­هایش در راه مبارزه با باطل پیش می­آید، امر شده به ذکر صفات جلال و تسبیح و به ذکرصفات جمال و تحمید و به ذکر نقص و نیازش به خدا که طلب مغفرت است.

گزارش محتوای این سوره:

بعد از قسمت بیان که به 4 نکته تفسیری اشاره داشتند، در بخش بحث روایی روایاتی از مجمع البیان نقل می­کنند.

پرتوئی از قرآن

مراحل و روش کار پرتو:

مقدمه

شامل عدد آیات

ترجمه

ترجمه براساس کار تفسیری شان

دربحث لغت

-        اولا دنبال واژه متناسب ومعادل است.

-        جمع اوری نه تعیین اصلی

-        بیشتر مفسرین بدنبال بیان معانی ولی ایشان به استعمالات توجه دارد ودرتفسیر از آن استفاده می کند

تفسیر

1.      ابتدا به تفسیر تک تک آیه ها می پردازد که در آن به نکات ذیل توجه می کند:

-        درذهنش ترکیب ها را زیر سوال برده  وبه جواب آن می پردازد.پس سوال محوری غالب است و به ترکیب ها دراین سوالات توجه دارند.

-        علاوه بر ارائه گزاره ها به تحلیل آنها می پردازد

-        برای فهم سوره به نیاز­های عصر خودش توجه دارد وگفتیم که اگر به دنبال نیازهایت باشی وسوالاتت را دنبال کنی وبه جنبه ی هدایتگری قرآن توجه کنی به مطالبی می رسی.

2.      بعد از تفسیر تک تک آیه ها به نگاه کلی به سوره می پردازد که در آن ...

o        نام های سوره با وجه تسمیه

o        روایات (بیان آن ها و تحلیل آن ها و جواب شبهه های محتمل درباره آن‌ها)

o        ارتباط سوره با سور قبلی (تلاش برا ی فهم ارتباط منطقی)

o        توجه به آهنگ سوره در سوره ها ی کوچک یعنی سعی می کند هماهنگی آهنگ ومحتوی را توضیح دهد البته مجمل وسربسته است

-        نکته کلی :

"ایشان هم توجه به تفسیرآیه به آیه دارند والبته این درالمیزان بارزتر است ولی درهمانجا هم درباره ی همه‌ی آیات این کار نشده.

"ویژگی خاص ایشان تحلیل است.

یک نقد ایشان ایشان این است که به فضای سوره توجهی نکردند .

نکات تفسیری و مستند آنها:

1-    نصرالله - انتساب نصرت به حضرت باری به دلیل آن است که فتح مکه با کمک های او حاصل شد، چون اسباب و شرایط آن از او بود، از اصل رسالت و شیوه تبلیغ گرفته تا هجرت و اجتماع مومنان همه از جانب او بوده است.

2-    آوردن فعل «رایت» دلالت بر تحقق عینى وعده خداوند دارد که رسول خدا (ص) در انتظار آن بود.

3-       مقصود از «الناس» همان مردم جزیرة العرب بود که اگر تسلیم نمیشدند، اسلام از دیوارهاى سخت تعصب آنها بیرون نمیرفت. چنان که پس از روى آوردن آنها به دین خدا، هم اسلام خود پیش رفت و هم وسیله پیشرفت آن شدند.

4-   افواجا،حالبراىضمیریدخلوناستواشعارداردبچگونگىاسلامآنمردمپیشازآمدننصروفتح،کهپنهانىوپراکندهبود. وپسازآن،گروهگروهوآشکارابهاسلامگرائیدند.

5-      این امر به تسبیح و استغفار که در پى‏آمدن نصر و فتح آمده، اشعار و اشاره به انجام رسالت و پایان زندگى آن حضرت دارد.

مستند:

چون غیر از تسبیح و حمد همیشگى آن حضرت بوده که در آیات دیگر به آن امر شده، اشعار و اشاره به انجام رسالت و پایان زندگى آن حضرت دارد. چنان که پس از نزول این سوره، آن حضرت از پایان عمرش خبر میداد و کسانى چون ابن عباس نیز همین اشاره را دریافتند

6-      وجه امر به تسبیح و استغفار و ارتباط آن با فتح:

براى شکر این نعمت نبوده است.

مستند:

ابن مسعود گفته: که چون این سوره نازل شد رسول خدا «ص» بسیار میگفت:

«سبحانک الهم اغفر لى انک انت التواب الرحیم». ام سلمه گفته: رسول خدا «ص» نمى‏ایستاد، نمى‏نشست، نمیرفت، نمى‏آمد مگر آنکه میگفت: «سبحان اللَّه و بحمده استغفر اللَّه و اتوب الیه».

پس امر به تسبیح و استغفار که در این سوره و بعد از رسیدن نصر و فتح آمده براى شکر این نعمت نبوده. این امر پس از انجام رسالت و گسترش و پایه گرفتن آن، در واقع امر به برگشت آن حضرت بافق درخشان جلال و عظمت بوده‏

7-      وجه امر به استغفار: 

نگرانی پیامبر درباب رشد اسلام بعد از نزول سوره کافرون.

مستند:

پس از اعلام و فرمان مؤکد و قاطع سوره الکافرین که راه هر گونه تفاهم و نشاندادن روى تسامح و سازش با کافرین را بست و گویا رسول اکرم (ص) را درباره پیشرفت سریع اسلام آن چنان که مورد انتظارش بود نگران نمود (شاید امر باستغفار اشاره به همین باشد)، این سوره افق آینده و آمدن نصر و فتح را مینمایاند.

8-      صداى حروف و حرکات آیات این سوره، باز شدن این افق و پیوستگى نصر و فتح، و امتداد حیات و ابدیت رسول خدا (ص) و دعوتش را مینمایاند.

مستند:

هر یک از آیات این سوره سه ایقاع «فصل کلمات» دارد: «إِذا جاءَ- نَصْرُ اللَّهِ- وَ الْفَتْحُ. وَ رَأَیْتَ النَّاسَ- یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ- أَفْواجاً. فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ- وَ اسْتَغْفِرْهُ- إِنَّهُ کانَ تَوَّاباً- طول هر آیه و ایقاعات آن نسبت بسابق بیشتر، و فصل آخر هر آیه بتناسب جو معانى متغیر است. فصل آخر اولین آیه، با وزن فعل «فتح» منظرى را میگذراند تا نظر وسیع دیگر «وَ رَأَیْتَ النَّاسَ ...» را بنمایاند که به فصل ممتد افعالا «افواجا» منتهى میشود. آیه سوم با آهنگ دو امر انگیزنده، و امتداد آخرین ایقاع «- انه کان» و فصل «فعالا ... توابا» افق حیات ممتد و بى‏پایان را مى‏نمایاند.

گزارش محتوای این تفسیر:

بعد از ترجمه بعضی از نکات تفسیری که ذکر شد را به طور مفصل توضیح داده ازجمله:

-        جریان اسلام گروهی کفار و زمینه ایمانشان.

-        اشاره آیات به پایان زندگی پیامبر و نقل احادیث آخر عمر پیامبر و نجوای حضرت با صدیقه طاهره سلام الله علیها.

-        سیر مراحل سه گانه سلوکی ( الی الله و الی الخلق و الی الله)