قسمت دوم – مراجعه به لغت:

کفر:

جمع بندی:

کفر به معنای پوشاندن است.(معجم مقاییس اللغه، مصباح، تهذیب اللغه) اما پوشاندنی که همراه آگاهی است.(مصباح، به معنای حجد گرفته و جحود در لغت انکار مع العلم است) در عرف به این حالت می گویند فهمید و به روی خود نیاورد.زمانی که دیده یا شنیده است اماپنهان می کند که گویا اصلا چیزی ندیده و یا ­نشنیده است. شاید ضرب المثل شتر، دیدی، ندیدی. نزدیک به معنای لغوی کفر باشد.

 معنای پوشش در انواع استعمالات واژه کفر:

ستر و تغطیه معمولا در انواع استعمالات کفر ثابت است. اما با وجود متعلقهای مختلف، مراتب کفر، شدت و ضعف پیدا می­کند. به عنوان مثال می­توان ازحدیثی (در پایین صفحه حدیث موجود است.)که  انواع کفر را بیان می­کند؛ چنین استفاده کرد:  در مرتبه های پایین گاهی متعلق کفر نعمت است. توضیحش چنین می­شود که : انسان می فهمد این نعمتی که در اختیار اوست، از ناحیه خداست. اما به روی خود نمی آورد و شکری انجام نمی دهد. گاهی متعلق کفر، کفر از دستورات خداست که فهمیده این دستور  به طور مشخص به او تعلق گرفته است. اما چنان رفتار می کند که اصلا دستوری نشنیده است.و چنین می پندارد که دستوری نیامده است. هم فهمیده  و هم می داند که این دستور خداست اما عکس العملش طوری است که انگار چیزی را نه دیده ونه شنیده. گاهی متعلق کفر وجود خداست. اینجا به معنای جحود است که معنای جحود انکار مع العلم است(مصباح و مقاییس) اینکه فهمیده خدایی وجود دارد و فهمیده است که آن خدا همانی است که رسول اکرم صلی الله علیه وآله از آن سخن می گوید ولی با این آگاهی آن را انکار می کند و به آن کافر می شود.شناخت  را می پوشاند و چنین وانمود می کند که اصلا خدایی که محمد صلی الله علیه وآله می گوید، وجود ندارد.

خلاصه:

معنای اصلی کفر پوشاندن همراه با فهمیدن است. مراتبی دارد که بالاترین مرتبه اش جحود  نسبت به خدای متعال است. کافر در مرتبه بالایش، کسی است که فهمیده هستی خدایی دارد و همانی است که رسول می گوید اما با این علم و یقین آن را انکار می کند.

کفر در سوره کافرون:

  همان مرتبه شدید است که جحود باشد. به دلیل اینکه آیات در مورد عبودیت و دین و ... است که نشان از کفر به وجود الله است. یعنی حق بر او مستقر(حدیث) شده است و پی به حقانیت باری تعالی برده است اما با این وجود می پوشاند و عالمانه و عامدانه انکار می کند.

ترجمه:

قل یا ایها الکافرون: بگو ای ناگرویدگان(ترجمه از کشف الاسرار، فیض الاسلام، روض الجنان)2. بگو ای انکارورزان(ترجمه از طاهری)

معنای کفر در حدیث:

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جَالِساً عَنْ یَسَارِهِ وَ زُرَارَةُ عَنْ یَمِینِهِ فَدَخَلَ عَلَیْهِ أَبُو بَصِیرٍ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِیمَنْ شَکَّ فِی اللَّهِ فَقَالَ کَافِرٌ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ قَالَ فَشَکَّ فِی رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ کَافِرٌ قَالَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى زُرَارَةَ فَقَالَ إِنَّمَا یَکْفُرُ إِذَا جَحَدَ.(جحد: انکار مع العلم. مقاییس و مصباح ) الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌2، ص: 399

تفاوت کفر و جحود:

جحود مرتبه اعلای کفر است. عموم و خصوص مطلق است هر جحودی کفر هست اما هر کفری جحود نیست.

وَ ما یَجْحَدُ بِآیاتِنا إِلَّا الْکافِرُونَ- 29/ 47

و لا یخفى أنّ الجحود من مراتب الکفر، بل الجحود بمعناه العامّ یشمل جمیع مراتب الکفر: من الجحود باللّه تعالى، و بالرسالة، و الوصایة، و القیامة، و الآیات، و النعم الإلهیّة. "التحقیق فی کلمات القرآن."

حدیث وجوه کفر:

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌2، ص: 389

1- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَمْرٍو الزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنْ وُجُوهِ الْکُفْرِ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ الْکُفْرُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَى خَمْسَةِ أَوْجُهٍ فَمِنْهَا کُفْرُ الْجُحُودُ وَ الْجُحُودُ عَلَى وَجْهَیْنِ وَ الْکُفْرُ بِتَرْکِ مَا أَمَرَ اللَّهُ وَ کُفْرُ الْبَرَاءَةِ وَ کُفْرُ النِّعَمِ فَأَمَّا کُفْرُ الْجُحُودِ فَهُوَ الْجُحُودُ بِالرُّبُوبِیَّةِ وَ هُوَ قَوْلُ مَنْ یَقُولُ لَا رَبَّ وَ لَا جَنَّةَ وَ لَا نَارَ وَ هُوَ قَوْلُ صِنْفَیْنِ مِنَ الزَّنَادِقَةِ یُقَالُ لَهُمُ الدَّهْرِیَّةُ وَ هُمُ الَّذِینَ یَقُولُونَ- وَ م?ا یُهْلِکُن?ا إِلَّا الدَّهْرُ وَ هُوَ دِینٌ وَضَعُوهُ لِأَنْفُسِهِمْ بِالاسْتِحْسَانِ عَلَى غَیْرِ تَثَبُّتٍ مِنْهُمْ وَ لَا تَحْقِیقٍ لِشَیْ‌ءٍ مِمَّا یَقُولُونَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنْ هُمْ إِلّ?ا یَظُنُّونَ أَنَّ ذَلِکَ کَمَا یَقُولُونَ وَ قَالَ- إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا سَو?اءٌ عَلَیْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ ل?ا یُؤْمِنُونَ یَعْنِی بِتَوْحِیدِ اللَّهِ تَعَالَى فَهَذَا أَحَدُ وُجُوهِ الْکُفْرِ وَ أَمَّا الْوَجْهُ الْآخَرُ مِنَ الْجُحُودِ عَلَى مَعْرِفَةٍ وَ هُوَ أَنْ یَجْحَدَ الْجَاحِدُ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ حَقٌّ قَدِ اسْتَقَرَّ عِنْدَهُ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ جَحَدُوا بِه?ا وَ اسْتَیْقَنَتْه?ا أَنْفُسُهُمْ‌ظُلْماً وَ عُلُوًّا وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ ک?انُوا مِنْ قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِینَ کَفَرُوا فَلَمّ?ا ج?اءَهُمْ م?ا عَرَفُوا کَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللّ?هِ عَلَى الْک?افِرِینَ فَهَذَا تَفْسِیرُ وَجْهَیِ الْجُحُودِ وَ الْوَجْهُ الثَّالِثُ مِنَ الْکُفْرِ کُفْرُ النِّعَمِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَى یَحْکِی قَوْلَ سُلَیْمَانَ ع- ه?ذ?ا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَ أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ وَ مَنْ شَکَرَ فَإِنَّم?ا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ رَبِّی غَنِیٌّ کَرِیمٌ وَ قَالَ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذ?ابِی لَشَدِیدٌ وَ قَالَ فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِی وَ ل?ا تَکْفُرُونِ وَ الْوَجْهُ الرَّابِعُ مِنَ الْکُفْرِ تَرْکُ مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ إِذْ أَخَذْن?ا مِیث?اقَکُمْ ل?ا تَسْفِکُونَ دِم?اءَکُمْ وَ ل?ا تُخْرِجُونَ أَنْفُسَکُمْ مِنْ دِی?ارِکُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ ثُمَّ أَنْتُمْ ه?ؤُل?اءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَکُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَرِیقاً مِنْکُمْ مِنْ دِی?ارِهِمْ تَظ?اهَرُونَ عَلَیْهِمْ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْو?انِ وَ إِنْ یَأْتُوکُمْ أُس?ارى? تُف?ادُوهُمْ وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَیْکُمْ إِخْر?اجُهُمْ أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِت?ابِ وَ تَکْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَم?ا جَز?اءُ مَنْ یَفْعَلُ ذ?لِکَ مِنْکُمْ فَکَفَّرَهُمْ بِتَرْکِ مَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ وَ نَسَبَهُمْ إِلَى الْإِیمَانِ وَ لَمْ یَقْبَلْهُ مِنْهُمْ وَ لَمْ یَنْفَعْهُمْ عِنْدَهُ فَقَالَ فَم?ا جَز?اءُ مَنْ یَفْعَلُ ذ?لِکَ مِنْکُمْ إِلّ?ا خِزْیٌ فِی الْحَی?اةِ الدُّنْی?ا وَ یَوْمَ الْقِی?امَةِ یُرَدُّونَ إِلى? أَشَدِّ الْعَذ?ابِ وَ مَا اللّ?هُ بِغ?افِلٍ عَمّ?ا تَعْمَلُونَ وَ الْوَجْهُ الْخَامِسُ مِنَ الْکُفْرِ کُفْرُ الْبَرَاءَةِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَحْکِی قَوْلَ إِبْرَاهِیمَ ع- کَفَرْن?ا بِکُمْ وَ بَد?ا بَیْنَن?ا وَ بَیْنَکُمُ الْعَد?اوَةُ وَ الْبَغْض?اءُ أَبَداً حَتّ?ى تُؤْمِنُوا بِاللّ?هِ وَحْدَهُ یَعْنِی تَبَرَّأْنَا مِنْکُمْ وَ قَالَ یَذْکُرُ إِبْلِیسَ وَ تَبْرِئَتَهُ مِنْ أَوْلِیَائِهِ مِنَ الْإِنْسِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ-إِنِّی کَفَرْتُ بِم?ا أَشْرَکْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ وَ قَالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللّ?هِ أَوْث?اناً مَوَدَّةَ بَیْنِکُمْ فِی الْحَی?اةِ الدُّنْی?ا ثُمَّ یَوْمَ الْقِی?امَةِ یَکْفُرُ بَعْضُکُمْ بِبَعْضٍ وَ یَلْعَنُ بَعْضُکُمْ بَعْضاً یَعْنِی یَتَبَرَّأُ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ.
کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة)، 8 جلد، دار الکتب الإسلامیة، تهران - ایران، چهارم، 1407 ه‍ ق

عبد:

جمع بندی:

پذیرش قید از کسی یا چیزی (برخی به معنای انقاد گرفته بودند که مطاوعه قاد و رهبری کردن است یعنی فرمان بردار) ،بند چیزی شدن(انقاد)، خضوع، و ذلت (یعنی عدم توقع و کرنش نکردن) که بیشتر در عمل و رفتار دیده می شود.

خلاصه:

 رام شدن و بند شدن در قیدی(بنده)، فرمانبردار که در معنای آن خضوع و ذلت نیز نهفته است.

ترجمه:

 لا اعبد ما تعبدون: بندگی نخواهم کرد(طاهری)

دین:

جمع بندی، و خلاصه:

و لا یخفى أنّ الدین بالفتح مصدر، و بالکسر اسم مصدر بمعنى ما حصل و تحصّل من المصدر فی الخارج، و هو نفس الحدث من حیث هو من دون نسبة الى ذات، فالدین هو الخضوع و الانقیاد، و الدین ذات الانقیاد و نفس هذا العمل من حیث هو من دون أن ینسب الى ذات. فیلاحظ فی مفهوم الدین نفس الانقیاد قبال مقرّرات معیّنة. کما فی الغسل و الغسل.

در کتب لغت برای دین معانی متعددی ذکر شده است که جزاء، عادت، طاعت، خوار وبنده کردن، شان، حساب، قهر و غلبه سلطان، حکم، سیره و تدبیر متداول ترین آنهاست. دقت در موارد، این نکته را روشن می کند که اصل د راین ماده مفهوم انقیاد و رام بودن در برابر طرح و برنامه ای خاص است و به همین طرح و برنامه نیز به این اعتبار دین گفته می شود. لسان: ج 13ص 522-تاج العروس ج 6ص 2243-مقاییس ص 319-التحقیق ص 123(در آمدی بر فقه اخلاق ص 43، امیر غنوی)