بسم الله الرحمن الرحیم:

کاظمی

مقدمه:

نکته مورد اهمیت کار تفسیری ضرورت این­کار است اگر این ضرورت حس نشود یا کمرنگ باشد کار در ادامه کمرنگ می شود.ویا اینکه دغدغه ای که نسبت به تفسیر دارد اوراجهت میدهد.کسی می تواند از قرآن استفاده کند که نیاز به قرآن را در لحظه لحظه زندگی حس کند.ماکه عادی زندگی می کنیم وبه حساب عرفیات زندگی می کنیم دیگر نیاز خاصی به این کتاب وهدایت آن نخواهیم داشت.یک زندگی معمولی که نهایتا محدود به حلال ها وحرام ها می شود و چنین نگرشی نیازی به قران نمی آفریند.این ضرورت برای کسی مطرح می شودکه مسیر خود را طولانی ببیندوآنوقت لحظه لحظه از هدایت قرآن استفاده می کند.

پس از ضرورت یافتن قرآن، مهم نحوه برداشت و استفاده کردن از این کتاب هدایت می باشد. که در این نوشته به صورت خلاصه مهارتهایی که سال گذشته برای فهم قرآن از آنها صحبت شده است؛ بیان می شود.

مراجعه به  تفاسیر:

مقدمه:

اولین مرحله مراجعه به تفاسیر است. کار با تفاسیر و به دست آوردن روش تفسیری و نکات تفسیری موجب این می شود که ذهن آماده شود برای طراحی سوال، دقت در لغات و تامل برای به دست آوردن قسمت های مبهم سوره.

مراد اصلی ما از رجوع به متون تفسیری برداشت نکات تفسیری و یا روایاتی است که ابهام از سوره را برای ما روشن نماید.

***

نکاتی که در مراجعه به تفاسیر باید مورد دقت قرار گیرد:

• 1. مراحل و روش تفسیری:

نکته قابل توجه: مراحل را با روش به هم نیامیزیم. مثلا کتاب مجمع البیان مراحل کارش این است که ابتدا مکی و مدنی بودن، تعداد آیات، فضل سوره، قرائت، اعراب، لغت و .... اینها می شوند مراحل کار مجمع اما روش به این معناست که مثلا وقتی می خواهد لغت را ترجمه کند از چه روشی استفاده می کند که به معنای لغت می رسد: شعر، مراجعه به کتاب لغت، استعمال در آیات دیگر یا.... 

• 2. مشخص کردن لغاتی که مفسر به آنها پرداخته است.
• 3. مشخص کردن نکات تفسیری از غیر تفسیری و شمردن آنها(منظور از نکات تفسیری رفع ابهام در آیات می باشد. به خلاف نکات تاریخی و اخلاقی واجتماعی و .. مگر اینکه بخواهد از این نکات ابهامی را از سوره برطرف نماید. )
• 4. بررسی استنادات مفسر در برداشتهای خود.
• 5. به دست آوردن احتمالات تفسیری از رجوع به تفاسیر مختلف(در فهم و تفسیر قرآن سعی کنیم از هیچ احتمالی راحت نگذریم.)گاهی ممکن است تفسیری نکات تفسیری مهمی نداشته باشد اما مراجعه به آن روزنه جدیدی در ذهن انسان باز می کند که می تواند سرآغاز یک نکته تفسیری باشد.

•6.      مقایسه: مقایسه تفاسیر با هم در مراحل، روش و مقدار تبیینی که برای ابهام زدایی از آیات انجام داده اند.

شیوه گزارش کار در این مرحله:

  به صورت نکات تفسیری دسته بندی شود که این تفسیر مثلا 10 نکته تفسیری دارد که 7 تای آن با تفسیر فلان مشترک است و سه نکته مختص دارد.

2:بررسی لغات:

• 1. انتخاب لغاتی که دارای ابهام معنایی هستند. یا فهم دقیق لغتی که موجب کمک در تفسیر آیه می شود.

* ملاک دقت در لغت: خروج از روال طبیعی است. مثلا معنای ناس در یدخلون الناس جای بررسی ندارد که تفاوتش با بشر و ... بررسی شود زیرا کاری غیر عادی صورت نگرفته است.

• 2. جمع آوری معانی از تفاسیر که به آنها مراجعه شده بود.
• 3. مراجعه به کتاب التحقیق

*در سوره نصر روش متفاوت شد و به اصل کتابی که التحقیق از آنها نقل قول کرده بود نیز مراجعه می شد. خاصیت این کار: میزان اعتماد به نقلهای کتاب التحقیق. شناخت تفاوتها و آموزش برای برگرداندن معانی مختلف به یک اصل یا دو اصل.

برداشت خلاصه نکات مهم و موثر در تبیین لغت

• 4. دقت در تفاوت لغات مترادف، و دقت در استعمالات

*در کار لغوی هم از استعمالات قرآنی هم از استعمالات جاهای دیگر، روایت، شعر، ادبیات عرب، استفاده می کنیم.

البته: دیدن استعمالات برای کشف تفاوت مترادفها کاربردی بیشتر دارد ولی برای کشف معنای لغت خیلی ضرورتی ندارد. زیرا می توان نظر لغویین را جمع بندی کنیم و می گوییم این لغت معنایش این است و اگر استعمالی بود می شود تایید.                                سوال::::اگر استعمال مخالف باشد چه کنیم؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟

• 5. معادل یابی: ترجمه فارسی بر اساس تحقیق انجام شده در تبیین لغت.

روش کار: پیدا کردن مصدر و ترجمه با هیئت خاصی که وجود دارد. ملاک رسایی و زیبایی است. بهتر این است که مصدر معنا شود بعد هیئت معنا شود مثلا توبه را اگر معنا کنید که به  بازگشتن است تواب می شود بسیار بازگشت کننده. در این قسمت می توان از ترجمه ها و فرهنگ ها که نمونه های مختلف را بیان می کنند استفاده کرد.

• 6. ترجمه: چند تا ترجمه را کنار هم بگذارید و مقایسه کنید و خودتان بر اساس این هیئت و ترکیب، در جمله ترجمه کنید .

.

تفاوت کتابهای لغت:

بعضی مثل لسان العرب و مصباح برای فهم استعمالات مناسب است. البته برای استعمالات نباید محدود به کتابهای لغت شد. چرا که از قرآن و روایات نیز می توان پی به استعمالات مختلف برد.برخی از کتابهای لغت برای جمع بندی معنا مناسب است و معنای روانی ارائه می کنند. مثل کتاب مقاییس، مفردات، التحقیق. التحقیق اصرار دارد که همه معانی را در یک اصل جمع کند به خلاف مقاییس که چنین اصراری ندارد و گاهی دو اصل برای یک لغت بیان می کند.

3:طرح سوالات:

پیش فرض در سوال این است که 1. این کتاب، برای هدایت نازل شده است. و کتاب هدایت است. 2. گوینده این کلام از تمامی ظرفیت های زبانی آگاه بوده و می توانسته طوری دیگر هم بیان کند. اگر این دو پیش فرض را کنار هم در نظر بگیریم هدف سوالهاتمان برای رسیدن به هدایت آیه و سوره است.نه صرفا ورزیدگی ذهنی یا تمرین نحوی و ....  . به میزانی که سوال مطرح می کنیم بهره مان از آیات بیشتر می شود.

نکاتی در مورد طرح سوال:<\/h4>

• 1. سوالات باید طوری باشد که فکر را به کار اندازد.
• 2. اگر چند احتمال در بین اقوال مفسرین مطرح بود در سوال گنجانده شود.
• 3. سوال باید کلیدی باشد یعنی ابهامی را از آیه برطرف کند.
• 4. عبارت سوالات از جهت ادبی صحیح باشد.(رسا و مختصر باشد.) ملاکش این است که طوری باشد که دیگران اگر می خوانند متوجه سوال بشوند. مثلا اینجا می گوید قل می گویید علت شروع سوره با قل چیست. می توانید اینطوری بنویسید که علت کاربرد کلمه قل به عنوان جزئی از آیه یکم چیست؟
• 5. سوال از لغت معنا ندارد. چون شما سوال را برای یک راهنمایی و چراغی برای تفکرتان مطرح می کنید. ولی چیزی که از ابتدا جواب و منبعش معلوم است مثلا: می گویید چرا نگفت انام گفت ناس. در این صورت می روید در لغت می بینید تفاوت این دو چیست؟
• 6. خوب است سوالات در دو مقام طرح شود: 1. مقام اول و قبل از جوابدهی2. پایان کار نیز بهتر می توانید طرح سوال کنید.
• 7. سوالی جا دارد که با جواب آن ابهامی از سوره می خواهدبرداشته شود.
• 8. ابتدا هر سوالی که به ذهنمان می رسد بیان کنیم سپس غربال کنیم سوالاتی را باید گزینش کرد که مهم تر و کلیدی تر باشند و سوره را روشن می کنند .

 

چگونه به سوال برسیم؟

1.برای طرح سوال باید سوره در ذهنمان باشد و با سوره مانوس شد تا بتوان طرح سوال کرد.

2. به نمونه ها مراجعه کنیم تطهیر سوره بقره و سعی کنیدکه الگو بگیرید.

3. در هنگام مراجعه به تفاسیر می توان به سوالاتی رسید یا سوالات آن ها را پیگیری کرد.

 

سوال از واژه ها:

 اگر در لغت حل شده است دیگر جا ندارد سوال شود مثل چرا افواجا گفته نه کثیرا واگر در لغت پرداخته شده است و از جهت لغتی مبهم نیست ولی ترادفش جای سوال دارد باید مطرح شود مثلا لغت یدخلون و یسلمون ابهامی در تفاوتشان نداریم ولی اینکه چرا یسلمون نگفته ابهام داریم که جای سوال دارد.

طرح سوال

سوالات چینشی و ترکیبی:

طرح سوال در حوزه ترکیب مطرح می شود ولی به این معنا نیست که سوالات، فقط ترکیب نحوی باشند بلکه سوالاتی که مرتبط با چینش آیات است ؛ مثلا:  چرا اینگونه گفته ؟ چرا این گونه نگفته ؟ چرا این واژه را به کار نبرده و این را به کار برده ؟ و...

•‌أ.        ملاک ها و معیارهای سوالات ترکیبی:خروج از روال طبیعی است.

• 1. در موارد پیچیدگی عبارت مثل (فاضربوا فوق الاعناق) که می شود فاقتلوا یا فاضربوا رووسهم یا .... ارائه این ترکیب جدید جای سوال دارد که چرا اینگونه گفته است
• 2. واژه‌هایی که به نظر می‌آیند که در روال طبیعی نیاز به این قید و کلمه ندارد اینجا جای سوال دارد. مثلا در آیه (مایاکلون فی بطونهم الا النار) فی بطونهم معنا روشن بود ونیازی به آوردنش نبود. یا مواردی مثل تکرار الذین.
• 3. تفاوت تعابیر، مقایسه واژه‌ها و جایگزین آنان کارگشاست یقیمون الصلاه و یصلون، یا الله و رب و ...
• 4. محذوفی در جمله داریم حال آن محذوف و مقدر چیست؟ در سوره بقره (ومن ذریتی) اینجا یک حذفی داریم (متعلق) ان تجعل من ذریتی ،انت جاعل و یا ... که راجع به حضرت ابراهیم می باشد
• 5. تاکیدها در آیه ها بسیار کاربرد دارد گاهی تاکید مکرر بیان می شود مثلا چرا این تاکید گاهی شدید متوسط و شکل خاص دارد؟ چرا انّ، جمله اسمیه، فعلیه، لام و ... به کار می‌رود.

سوالات ارتباطی:

یک سری سوالاتی هم هست که به ارتباط آیات بر می گردند که خود به دو بخش تقسیم می شوند:

ارتباط درون آیه :

به این معنا که بتوان فهمید دو مفهومی که در آیه آمده با یکدیگر چه ارتباطی دارند؟فسبح بحمد ربک ارتباط تسبیح و حمد.

ارتباط بین آیات:

به عنوان مثال «الهکم التکاثر حتی زرتم المقابر کلا سوف تعلمون»

تکاثر با کلا سوف تعلمون چه ارتباطی دارد؟

در سوالات ارتباطی گاه سوال از ارتباط اجزای آیه است و گاه ارتباط معلوم است ولی می باید تحلیل شود؛پس سوال یا از ارتباط است و یا از تحلیل ارتباط.و آن زمانی است که خود آیه با فاء مثلا ایات را به هم مرتبط کرده است و باید در این صورت سوال از تحلیل شود.

فضای سوره

      در روش آقای صفایی ایشان ابتدا فضا را توضیح می دهد .فضا را که بتوانید توضیح دهید می توانید آنرا بسط دهید و شاهد پیدا کنید

مثلا سوره مسد برای چه کسی مطرح شده و با چه کسی می شود اینگونه حرف زد، در چه فضای فکری و با چه مجموعه ارتباطات اجتماعی ، با چه ذهنیت و اندیشه ای می شود اینگونه وارد شد و دست روی خسران و تباب گذاشت و هدایتی جمعی یا فردی را مطرح کرد؟

معمولا در اینجا یک سوال مطرح می شود که نقش اساسی هم  دارد که بفهمید در چه زمینه و با چه مخاطبی می شود این را مطرح کرد؟

سؤالات مربوط به فضای آیه یا سوره و مخاطب آن، در فهم مراد متکلم بسیار موثر است .

آیات را در دو مقام باید ببینیم:  یک در مقام خود مربی و تربیت گر و دوم در مقام کسی که ایه برای آن آمده است که در هر کدام فرآیند جداگانه است و در فرآیندی که مربی دارد کار می کند باید مقدمات بیشتری کنار هم گذاشته شود  تا خوب فهمیده شود.

4:پاسخ به سوالات:

جواب سوالات: بر اساس فضای سوره و تفاسیری که کار شده است.

•1.       روش جواب دادن به سوالات

• 1. برای پیدا کردن جواب باید زمینه های مختلف برای طرح احتمال جوابها را پیدا کرد گاهی با کمک از تاریخ است و گاهی از ادبیات عرف و گاهی از روانشناسی و ... . گام اول در تفکر(که ملاک سوال فعال کردن فکر بود.) حرکت از معلوم به مجهول است؛ باید آن معلوم‌ها را روشن کنیم. این معلومات می تواند از روانشناسی یا تاریخ و علوم دیگر باشد.

می‌توان مراحل تفکر را در در موارد زیر مشخص کرد:

1.طرح سوال 2.پیدا کردن معلومات برای رسیدن به مجهول 3.طرح احتمال 4. نقادی و چکش کاری طرح .که یک اصل مهم برای نظریه پردازی است.

 2. جواب سوالات ترکیبی: عمدتا به استعمالات و لغت برمی‌گردد باید معنای کلمه مشخص شود.

3.جواب سوالات ارتباطی: در سوالات ارتباطی باید دو طرف ارتباط کاملا روشن شود مثلا در بحث (ومن یتق الله یجعل له مخرجا) ابتدا باید تقوا و مفهومش مشخص شود و آنگاه بن بست و خروج از بن بست مشخص شود آنگاه به ارتباط این مفهوم پرداخت.

• 4. تحقیق اجمالی در آیات و روایات پیرامون کلید سوره و برداشت فهرست نکات مهم به دست آمده پیرامون کلید سوره
• 5. رسیدن به فضای سوره و فضای مخاطبین سوره به کمک کلید سوره ، و تطبیق آن با سوره مورد بحث
• 6. پاسخگویی اولیه به سوالات با کمک از فضای سوره و کلید سوره
• 7. دیدن نمونه های خارجی و مصادیق برای باز کردن کلید سوره.و سپس سوالاتی پیرامون آن می کنیم. مثلا چه زمانی انسان پناهنده می شود؟ به کجا ؟ کسی که به او پناه می بریم چه خصوصیاتی دارد؟ و ....
• 8. برای به دست آوردن فضا لازم نیست که به خودمان فشار بیاوریم زیرا گاهی با پرداختن به سوالات دیگر به تدریج فضا هم برایمان روشن می شود و مهم این است که ذهن را آزاد(فشار نیاوریم که کلید و فضا را زود متوجه شویم.) و درگیر سوره نماییم.

منظور از کلید سوره:

موضوع ، کلید سوره است که موجب نزدیک شدن به مخاطب است. البته لازم نیست که حتما مفهومی باشد بلکه می توان این طور هم گفت که کلید مثلا سوره توحید،  خدا و اشکالاتی پیرامون آن است و این را با دقت در موضوع می توان فهمید که وقتی که موضوع خدا باشد چون موضوعی است که معمولا سوال و پرسش و اشکال در مورد آن زیاد است پس این که موضوعش توحید است پس باید بتواند سوالات مختلف را و اشکالات گوناگون را جوابگو باشد

5: ارائه متن تفسیری با توجه به یافته ها:

معیارهای نوشته:

• 1. لغات (منتخب) به همراه معانی نوشته شود
• 2. سوالهای چینشی و ترکیبی
• 3. سوالات ارتباطی
• 4. تبیین فضای سوره
• 5. متن جمع بندی و تفسیری ناظر به پاسخ به سوالات که برای مخاطب قابل فهم باشد.
• 6. برای نوشتن ابتدا محورها مشخص شود و بعد براساس محور تفصیل داده شود.

6:مراجعه به تفسیر تطهیر:

این قسمت به صورت خلاصه نوشته شده است. و روند کار در سوره نصر که تفصیلی تر است. انشاء الله به زودی آماده می شود.

• 1. مطالعه مراحل تبیین شده در تفسیر و برداشت ساختار تفسیر تطهیر و مقایسه نوشته تحقیقی با آن
• 2. برداشت نکات اصلی (کد نوشتن)تفسیر در تمام مراحل تفسیر

• 3. نوشتن دوباره تفسیر سوره با توجه به مطالب به دست آمده از تفسیر تطهیر با ادبیات نوشتاری خود
• 4. در این مرحله بیشتر مقایسه متن ما با تطهیر است که هم نقص کار روشن شود و هم ظرائف کار تطهیر.
• 5. دوباره آنچه که نوشتم آن را سر و سامان بدهیم

*می توان مرحله مرحله مقایسه کنید مثلا سوالات و ساختارتان بنویسید. و بعد تطهیر مقایسه کنید هر چند نوشتن از ابتدا تا انتها واقعی تر است که مقایسه کنید شما از کجا و ایشان از کجا شروع کرده است

                             6. در انتها دوباره متن خود را با بیانات تطهیر تکمیل کنید.