کسی که دنیا درچشمش وجایگاه دنیا درقلبش بزرگ شد آن رابرخدا برمی گزیند وروی بدان می آورد وبنده ی آن می شود من عظمت الدنیا فی عینه وکبرموقعها فی قلبه آثرها علی الله وانقطع الیها وصارعبدا لها.چنین کسی داد و ستدش بهره نمی دهد و دلش ایمان رانمی پذیرنداولئک الّذین اشتروا الضلالة بالهدی فماربحت تجارته وما کانوا مهتدین چون سرمایه اش را درراهی به کار گرفته که نه تنها بهره یی ازآنها نبرده بلکه آنها را ازدست داده است فاعبدوا ماشئتم من دونه قل إنّ الخاسرین الذّین خسروا انفسهم واهلیهم یوم القیامة الا ذالک هوخسران مبین،من باع آخرته بدنیاه خسرهما.

کسی که کشتزاردنیا را بخواهد ازآن به اومی دهند من کان یرد حرث الدنیا نوته منها.چنین کسی بیش ازآنچه که خواسته ودنبال آن بوده ازدنیا ازسرای دیگراز دست خواهد داد من طلب من الدنیا شیئا فاته من الآخرة اکثرمما طلب.

هنگامی که انسان به دنیایی که برای او آفریده شده وبه دست او داده شده تا با آن گامهای تازه یی بر دارد وخود را با آن زیاد کند وبه سوی خدا برود خشنود شود وبه آن بسنده کند پاهایش سنگین شده اینجاست که از حرکت می ایستید وبه زمین می چسبیدوسوختن سرمایه هایش را رقم می زند

شکلهای خسارت

دراین سوره دو شکل خسارت بیان شده است.یکی خسارت عمل که از جمله ی تب یدا بی لهب بدست می آید ودیگری خسارت وجود که ازجمله ی تب بدست می آید.

خسارت وجود

 ارزش هرکس به اندازه ی آن چیزی است که برای او مهم است وبرای آن گام بر     می دارد قدرالرجل علی قدر همته.پس کسی که همتش شریف باشد ارزشش بزرگ     می شودمن شرفت همته عظمت قیمته وکسی که همتش بطنش باشد قیمتش آن چیزی است که ازبطنش خارج می شود من کانت همته ما یدخل بطنه کانت قیمته ما یخرج منه.

درروایت است که دنیا ثمنی برای نفس انسان نیست ولیست الدنیا للنفس بثمن.ارزش دنیا به اندازه ی ارزش وجودی انسان نیست که همه هستی برای او آفریده شده است.دنیا چیزی جزءهمین خوراک وپوشاک وخانه نیست انسان با همه ی بزرگیش اگرهمتش همینها باشد خود را خواروکوچک کرده وبه اندازه ی همینها ارزش پیدا می کند. 

خسارت عمل

اعمال دردنیا تجارت آخرت است الاعمال فی الدنیا تجارة الآخرة.ارزش هرعمل ،وابسته به اندازه معرفت وشناختی است که انسان دارد برای همین است که ضربت حضرت علی علیه السلام درروز خندق برتر ازعبادت ثقلین است.کافرکه ارزش واندازه وجودیش را نشناخته در پی آن از الله ودیداراو چشم پوشی کرده کردارش ازبین می روداودرحالی که گمان می کند کارخوب انجام می دهد کوششش درزندگی دنیاییش گم شده واو با این گمان توخالیش خاسرترین لقب می گیرد قل هل ننبئکم بالأخسرین اعمالا الذین ضل سعیهم فی الحیاة الدنیا وهم یحسبون أنهم یحسنون صنعا اولئک الذین کفروابآیات ربهم ولقائه فحبطت اعمالهم فلانقیم لهم یوم القیامة وزنا

اعمال او که چشم پوشی کرده همچون خاکستری می ماند که بادی تند برآن می وزد و او نمی تواند کمترین چیزی از آن را به دست آورد مثل الذین کفروا بربهم اعمالهم کرماد اشتدت به الریح فی یوم عاصف لایقدرون مماکسبوا علی شیءذالک هو الضلال البعید مانندسرابی است که فرد تشنه گمان می کند آب است ولی هنگامی که نزدیک آن می شود چیزی نمی یابد والذین کفروااعمالهم کسراب بقیعة یحسبه الظمان ماءحتی اذا جاءه لم یجده شیئاووجد الله عنده فوفّاه حسابه والله سریع الحساب

اوهنگامی که بزرگی سرای دیگرو نعمتهای آن را ودست خالی خود رامی بینند فریاد واحسرتا سرمی دهد وآروزمی کند که ای کاش خاک بودم اناانذرناکم عذابا قریبا یوم ینظرالمرءماقدمت یداه ویقول الکافریا لیتنی کنت ترابا وای کاش بازمی گشتم وآیات خدا را تکذیب نمی کردم و ازمومنین می شدم و همراه رسول می رفتم ولوتری اذوقفوا علی النار فقالوا یا لیتنا نرد ولانکذب بآیات ربنا و نکون من المومنین

چون مرگ را پایان خود می دیده قالوا إن هی الاحیاتنا الدنیا ومابمبعوثین به زندگی دنیا بسنده کرده وبه اندازه ی همان زندگی توشه برداشته است.اوهرچند دردنیا ثروتمند بوده در آخرت نیازمند است وثروتش نمی تواند رهایی بخش او ازسوختن باشد وکسی بار نداری او را به دوش نمی کشد واوتنها باید این باری که با دست خود به بارآورده بردارد.

کافرچون حرکت او از روی موازین نبوده دست او تهی است وتکیه گاهی ندارد واگرهمه دنیا را هم بدست آورده باشد همه ی آن راهم بدهد نمی تواند اززندانی که ساخته خود را نجات دهد وگندی را که به بار آورده بازی سازی کند لن تغنی عنهم اموالهم ولا اولادهم من الله شیئااولئلک اصحاب النار هم فیها خالدون ،ان الذین کفروا وماتوا وهم کفارفلن یقبل من احدهم ملء الارض ذهبا ولوافتدی به اولئک لهم عذاب الیم ومالهم من ناصرین

موانع خسارت

ایمان

ریشه این خسارت ونابودی نداشتن ایمان به خود وخدا وسرای دیگر است .ایمان شناختی است که قلب بدست می آورد. این شناخت به جنگ کفر می رود وریشه ی شرک را در وجود انسان می خشکاند وانسان را از فرو رفتن در خسارت وهلاکت نجات می دهد وبا این نجات به رستگاری می رساند.

توحید

قرآن می فرماید اگر در آسمان وزمین خدایانی غیرخدا بود این دو به فساد کشیده می شدند لوکان فیهما آلهة إلا الله لفسدتا وجود انسان هم این گونه است که اگر خدایانی غیرخدا برآن حاکم شوداستعدادهای و نیروها او به فساد کشیده می شوند.پس توحید جلوی فساد وهدر رفتن نیروهای انسان را می گیرد.

تواصی

انسان خواب،خسارت می بیند،عمل او نارسا وپاداشش اندک است.با ذکر وتذکردل انسان ازخواب غفلت بیدار شده وحیات وهدایت می یابد.وباذکراست که انسان به عمل امر    می شود برای همین است که عملی محبوبتر نزد خدا و نجات بخش ترازهرسیئه دردنیا و آخرت  برای عبد ازذکر نیست لیس عمل أحب الی الله تعالی ولا أنجی لعبدمن کل سیئة فی الدنیا والآخرة من ذکرالله قیل ولا القتال فی سبیل الله ؟قال لولا ذکر الله لم یؤمر بالقتال.

بهترین شکل ذکروتذکرتفکراست.باتفکرانسان به شناخت می رسد واین شناخت جلوی درجا زدن و دور شدن ازراه را می گیردالمتعبد بغیرعلم کحمار الطاحونة یدور ولایبرح من مکانه ،العامل بجهل کسائرعلی غیرطریق فلایزید جده فی السیرالابعدا عن حاجته.

نیازبه میزان

ازآنجا که در روزقیامت اعمال کوچک وبزرگ انسانرها نشده ومحاسبه می شود و یقولون یاویلتنا مالهذا الکتاب لایغادر صغیرة ولاکبیرة إلا أحصهاانسان برای هر حرکت خود نیازمند علم ومیزان است.علم به انسان بهره می دهد وحرکت طبق موازین اورااز به عبودیت می رساند وازخسارت می رهاند.انسان باموازین جایگاه، مسیر،کاستیهای خود رامی یابد درنتیجه می کوشد تا به آن جایگاه برسد واگراز مسیر بیرون رفته سعی می کند که در مسیر قرار بگیرد واگر کاستی داشته درصدد پوشش کاستیها برمی آید.

دعا

 انسان با ظلم خود،خسارت خود را رقم می زند ومن خفت موازینه فاولئک الذین خسروا انفسهم بماکانوا بآیتنا یظلمون .این ظلم وخسارت پیامدهایی دردنیا و آخرت دارد.برای جبران خسارت ودفع این پیامدها نیازمند کلیدی است که با آن درغفران و رحمت خدارا گشوده شود وخود راازهلاکت نجات دهد.این کلید چیزی نیست جزءدعا.

یأس ثمره ی کفراست والذین کفروابآیات الله و لقاءه اولئک یئسوامن رحمتی. خدا درآیه قال ربکم ادعونی استجب لکم پس ازدعوت به دعا وعده ی اجابت داده ودر آیه دیگری بندگان مسرف خود را ازقنوط نهی کرده وبه آنها وعده ی پاک کردن همه ی گناهان را داده است قل یاعبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لاتقنطوا من رحمة الله إنه یغفر الذنوب جمیعا إنه هو الغفور الرحیم.ازآنجا که مومن باوردارد که خدا به وعده ی خود جامه ی عمل می پوشاند مأیوس نمی شود وبررحمت خدا تکیه کرده با دعا خود را راازگرداب نابودی نجات می دهد.

غفران ورحمت

پس ازشناخت وگرایش به خدا ودیدن خسارت استغفار مطرح می شود.بااستغفارخدابا غفران ورحمت خود به انسان باز می گردد من یعمل سوءا أویظلم نفسه ثم یستغفرلله یجد الله غفورارحیما. با غفران گناهان راپاک می کند وبا رحمت بهره ها و نیروهای تازه یی به می دهدویاقوم استغفروا ربکم ثم توبواالیه یرسل السماء مدرارا ویزدکم قوة الی قوتکم. بااین غفران ورحمت انسان ازخسارت نجات می یابدقالا ربنا ظلمنا انفسنا ان لم تغفرلنا وترحمنا لنکونن من الخاسرین.

پیامدهای خسارت

دراین بازار خسارت انسان با روی گردانی ازخدا سرمایه های خود را از دست می دهد. او که می توانسته با بکار گیری سرمایه هایش هم خود وهم سرمایه هایش را افزایش دهد با اعراض خودعذاب فطاف علیها طائف من ربک وهم نائمون فاصبحت کالصریم ودرپی عذاب محرومیت بل نحن محرمون ودرپی محرومیت زندگی تنگ وسخت رابرای خود به ارمغان می آورد من أعرض عن ذکری فإن له معیشة ضنکا 

تحلیل آثار

خدا نمی خواهد با این عذاب ومحرومیت وتنگی وسختی به کسی ظلم کند بلکه این آتش را خود انسان با دستان خود به پا کرده است وبه دامن سرمایه های خود انداخته است ذالک بماقدمت ایدیکم وأن الله لیس بظلام للعبید.خدا می خواهدبا این عذاب بندگان خود راتأدیب کند البلاء للظالم أدب تا تضرع کرده وبه سوی اوبازگردند ولقد ارسلنا الی امم من قبلک فأخذناهم بالبأسا والضراء لعلهم یضرعون.